دال معمولی
دال معمولی، دال یا کرکس گریفون[5] (نام علمی: Gyps fulvus)، گونه‌ای کرکس از سرده دال و خانواده قوشیان است. این پرنده یکی از رایج‌ترین گونه‌های کرکس بر قدیم است که در گستره وسیعی از اوراسیا و نیز بخش‌هایی از آفریقا زیست می‌کند.
| دال معمولی | |
|---|---|
 | |
| وضعیت بقا | |
| آرایه‌شناسی | |
| فرمانرو: | جانوران |
| شاخه: | طنابداران |
| رده: | پرندگان |
| راسته: | قوش‌سانان |
| تیره: | قوشیان |
| سرده: | Gyps |
| گونه: | G. fulvus |
| نام علمی | |
| Gyps fulvus (هابلیتز، ۱۷۸۳)[2] | |
| زیرگونه‌ها[3] | |
| |
 | |
| گستره زیستگاه دال معمولی در جهان (رنگ سبز) | |
| مترادف[4] | |
|
Vultur fulvus | |
گونه دال معمولی دارای دو زیرگونه است که زیرگونه شاخص (G. f. fulvus) در شبه‌جزیره ایبری، شرق بالکان، شمال آفریقا، شاخ آفریقا، باختر آسیا و آسیای مرکزی زیست می‌کند. زیرگونه دیگر (G. f. fulvescens) دارای پراکندگی کمتری است و در جنوب آسیا و کشورهای هند، پاکستان و افغانستان سکونت دارد.[6]
ویژگی‌ها
طول بدن دال معمولی بین ۹۵ تا ۱۱۰ سانتی‌متر و طول بین دو بال آن بین ۲٫۴ تا ۲٫۸ متر است. دال وزنی بین ۶ تا ۱۱ کیلوگرم دارد و از نظر طرح بدن در حالت پرواز با دیگر کرکس‌ها تفاوت دارد، بدین ترتیب که بال‌هایی پهن و بسیار دراز با شاه‌پرهای نخستین گسترده دارد که انتهای گرد بال را تشکیل می‌دهند. دم این پرنده چهارگوش، تیره و کوتاه است.
سطح زیرین بال‌ها از زیر بغل تا خم بال نوارهای عرضی کمرنگ دارد و سر کوچک دال بطور کامل به داخل شنل فرو رفته‌است. پروبال خاکی رنگ این پرنده با شاه‌پرهای تیره بال و دمش تضاد خاصی دارد. منقار دال زرد و قاعدۀ نیم نوك بالایی در اطراف سوراخ بینی سیاه است.
سر و بدن دال معمولی پوشیده از کرک‌پرهای سفید است و رنگ شنل در پرنده بالغ نخودی رنگ و در پرنده نابالغ قهوه‌ای رنگ می‌باشد. پرندۀ نابالغ شبیه به پرندۀ بالغ است ولی رنگ كلی بدن آن قهوه‌ای تیره‌تر است. همچنین منقار خاكستری و شنل اطراف گردن به رنگ قهوه‌ای كمرنگ دیده می‌شود.
رفتار
دال معمولی در مناطق مرتفع و كوهستانی، دره‌های باز، استپ‌ها و بیابان‌های خشک زیست می‌کند. این جانور کمابیش اجتماعی بوده و در زمان تغذیه از لاشه‌ها به طور دسته جمعی دیده می‌شود. پروازی پرتحرک با بال زدن‌های قوی و آرام دارد. با بال‌هایی باز و بالاتر از سطح بدن بال بازروی می‌كند و هنگام پرواز گردن بلندش را به طور كامل به داخل شنل گردنی سفیدش فرو می‌برد. دال به صورت دسته‌جمعی در غارها یا روی تخته‌سنگ‌های نقاط مرتفع تولید مثل می‌کند.
در ایران
دال معمولی پرشمارترین کرکس ایران است که به صورت پراکنده در رشته‌کوه‌های مهم کشور از آذربایجان در شمال غرب تا رشته‌کوه‌های البرز، ارتفاعات خراسان، رشته‌کوه‌های زاگرس، بلندی‌های کرمان و کوه‌های مکران تا مرزهای پاکستان زیست می‌کند.[7] امروزه تعداد قابل توجهی از این پرنده را می‌توان در پارک ملی سرخه‌حصار در شرق تهران، پارک ملی تنگ صیاد در استان چهارمحال و بختیاری، پارک ملی کویر، پارک ملی بختگان در استان فارس و پارک ملی گلستان یافت.[8]
منابع
- «کرکس گریفون». فهرست سرخ گونه‌های در معرض خطر IUCN. دریافت‌شده در ۱۶ مه ۲۰۲۱.
- Hablitz, C. L. (1783). "Vultur fulvus Briss". Neue Nordische Beyträge zur Physikalischen und Geographischen Erd- und Völkerbeschreibung, Naturgeschichte und Oekonomie. 4: 58–59.
- Gill F, D Donsker & P Rasmussen (Eds). 2020. IOC World Bird List (v10.2). doi : 10.14344/IOC.ML.10.2.
- Fossilworks: Gyps fulvus.
- Griffon vulture
- «کرکس گریفون». شبکه جهانی پرندگان شکاری. دریافت‌شده در ۱۶ مه ۲۰۲۱.
- «دال معمولی». کارگروه حفاظت از کرکس‌های ایران. دریافت‌شده در ۱۶ مه ۲۰۲۱.
- «دال (کرکس گریفون)». دانشنامه پرندگان ایران. دریافت‌شده در ۱۶ مه ۲۰۲۱.
