تاریخ هرودوت
تاریخ هرودوت یا کتاب تواریخ کتاب تاریخی است که توسط هرودوت، مورخ یونانی نوشته شده‌است. این کتاب اولین کتاب تاریخ در جهان به‌شمار می‌رود و شامل ۹ کتاب است. شرح زندگانی ۴ شاه ایرانی کوروش بزرگ، کمبوجیه یکم، داریوش بزرگ، خشایارشا در تاریخ هرودوت آمده‌است. تاریخ هرودوت ابتدا در قرن پانزدهم میلادی در اروپا از یونانی به زبان لاتین ترجمه شد. هنری راولینسون شرق‌شناس معروف و کاشف خط میخی در پادشاهی محمدشاه قاجار به عنوان مربی نظامی در فوج کرمانشاه به خدمت اشتغال داشت و ضمن همین خدمت به کاوش و پژوهش در زمینهٔ کشف خط میخی همت گماشت و سرانجام موفق شد. اندکی پس از کشف خط میخی توسط او، برادرش جورج راولینسون از آن اکتشاف مهم تاریخی بهره گرفت و اولین ترجمهٔ کامل انگلیسی تاریخ هرودوت را با حاشیه‌ها و توضیحات در چهار جلد منتشر کرد.
 قطعه‌ای از تاریخ هرودوت، کتاب هشتم، از متعلق به سدهٔ دوم میلادی. از مجموعهٔ Papyrus Oxyrhynchus 2099 | |
| نویسنده(ها) | هرودوت |
|---|---|
| کشور | یونان |
| زبان | یونانی باستان |
| گونه(های) ادبی | تاریخ |
تاریخ نشر | حدود ۴۴۰ پیش از میلاد |
نخستین ترجمهٔ مختصر تاریخ هرودوت به زبان فارسی در زیر نظر اعتماد السلطنه وزیر مطبوعات دولت ناصری در تهران به چاپ رسید. ترجمهٔ دیگری و آن نیز هم مختصراً از روی نسخه‌ای که در ایام جنگ جهانی دوم در لندن چاپ شده بود توسط وحید مازندرانی و با مقدمهٔ عباس اقبال در سال ۱۳۲۴ شمسی در تهران منتشر شد. سپس در سال‌های ۱۳۴۱–۱۳۳۸ دانشگاه تهران ترجمهٔ تازه‌ای مبتنی بر متنی فرانسوی به اهتمام هادی هدایتی در ۵ جلد تا کتاب ششم تاریخ هرودوت انتشار داد. سرانجام در سال ۱۳۵۶ خورشیدی هر ۹ کتاب تاریخ هرودوت توسط وحید مازندرانی از زبان انگلیسی به فارسی ترجمه و چاپ شد.[1]
کشف اسرار تاریخ ایران در زمان هخامنشیان بیش از هر چیز دیگر مدیون کتاب تاریخ هرودوت است. هر چند این کتاب به اقتضای زمان و احوال مؤلف نقایصی دارد ولی در عهد جدید اکثر انتقادات به نفع هرودوت است و رویهم رفته محققان او را مورخی صادق و صمیمی دانسته‌اند.[2]
ویژگی‌های تاریخ هرودوت
کتاب تواریخ نخستین تاریخ جهان است که دربارهٔ آداب و رسوم اقوام و ملیت‌های گوناگون سخن گفته و مجموعاً ۹ کتاب یا فصل است. گرچه هرودوت کتابش را تقسیم‌بندی نکرد ولی در دورهٔ رنسانس آن را به ۹ کتاب یا فصل‌های مختلف تقسیم کردند و هریک را به نام یک میوز خواندند. این تقسیمات گاهی با محتوای گزارش خود وفق ندارند ولی در هر صورت اکنون کاربردی سنتی یافته‌اند و سبب می‌شوند تا مراجعه به مطالب کتاب آسان شود. از ۹ کتاب او سه کتاب به آسیای صغیر، مصر، میان‌رودان، ایران و سوریه و سرزمین‌های مجاور آن، کتاب چهارم دربارهٔ سکاها و کتاب پنجم تا نهم به جنگ‌های ایران و یونان اختصاص دارد.[3]
در تواریخ سخن از جنگی بزرگ می‌رود که میان ایران و یونان درگرفت. هرودوت می‌کوشد به این پرسش که چرا ملت‌های مذکور با یکدیگر به منازعه پرداختند پاسخ دهد. او برای چنین منظوری لازم می‌بیند علاوه بر شرح داستان جنگ، از تاریخ، رسوم، مذهب و فرهنگ این دو قوم نیز سخن گوید.[4]
از دیدگاه مدرن، تواریخ شامل ابعاد تاریخ‌نگاری، قوم‌نگاری، جغرافیا و توپوگرافی و همچنین حکایات، شایعات، افسانه‌ها و اسطوره‌هاست. رویدادهای کتاب هرودوت از زمان پهلوانان اسطوره‌ای آغاز می‌شود و به نبرد یونانیان و خشایارشا ختم می‌شود. هرودوت پس از شرحی کوتاه از دوران افسانه‌ای، درگیری بین لیدی‌ها و یونانی‌ها را بیان می‌کند و سپس هنگامی که کرزوس به‌دست کوروش بزرگ شکست خورد، امپراتوری هخامنشی مبنای کار هرودوت می‌شود. او در شرح حوادث، مرتباً به وقایع آینده یا گذشته گُریز می‌زند و افزون بر این، این تکنیک را نه‌تنها در شرح رویدادهای تاریخی بکار می‌برد بلکه در استفاده از مطالب جغرافیا و قوم‌نگاری نیز از آن استفاده می‌کند. هرگاه قوم یا شخص مهمی برای نخستین بار در کتاب مطرح می‌شود، هرودوت تاریخچهٔ خاص او را تا دورترین زمان ممکن دنبال می‌کند. اثر هرودوت به گفتهٔ خودش، بررسی دلایل وقوع جنگ بین ایرانیان و یونانیان است که درگیری بین خشایارشا و یونانیان، یک سوم از حجم تواریخ را تشکیل می‌دهد. تواریخ با گزارش فتح شهر سستوس توسط یونانیان در سال ۴۷۹ پیش از میلاد به پایان می‌رسد؛ بنابراین هرودوت تاریخ معاصرش را شرح نمی‌دهد زیرا اثر وی در دههٔ ۴۲۰ پیش از میلاد منتشر شد. در نتیجه، او واقعه‌نگار نبوده‌است.[5]
محتویات
کتاب یکم (کلیو)
- تجاوز یو، ائوروپه، و مده‌آ، که پاریس را برای ربودن هلن متقاعد کردند. جنگ تروآ پس از آن به‌عنوان درگیری‌های بعدی میان اروپا و آسیا شناخته می‌شود. (۱.۱–5)[6]
- کولخیس، کولخیس و مده‌آ. (1.2.2–۱٫۲٫۳)
- فرمانروایان لیدیه (در ساحل غربی آناتولی، امروزه ترکیه): کاندول، ژیگس، سادیاتس، الیاتس، کرزوس (۱.۶–7)
- چگونگی تصاحب پادشاهی از کاندول توسط گیگز. (۱.۸–13)
- خواننده آریون بر دلفین سوار شد. (۱.۲۳–24)
- پاسخ سولونبه پرسش کرزوس مبنی بر نتیجهٔ جنگ با پارس‌ها. (۱.۲۹–33)
- تلاش‌های کرزوس برای نجات جان پسرش آتیس(۱.۳۴–44)
- آزمایش کرزوس از پیشگویی (۱.۴۶–54)
- پاسخ پیتیا به کرزوس دربارهٔ اینکه آیا به پارس حمله کند یا نه. (معروف است به آبها آن): اگر حمله کنی، پادشاهی بزرگی نابود خواهد شد.
- ظهور و سقوط پیزیسترات به‌عنوان جبار آتن (۱.۵۹–64)
- ظهور اسپارت (۱.۶۵–68)
- نبرد هالیس؛ پیشگویی خورشیدگرفتگی ۲۸ مه ۵۸۵ پیش از میلاد توسط تالس (۱.۷۴)
- شکست کرزوس توسط کوروش بزرگ، و چگونگی تبدیل او به‌عنوان مشاور کوروش(۱.۷۰–92)
- شاهان ماد: دیاکو، فرورتیش، هووخشتره، ایشتوویگو، کوروش بزرگ (۱.۹۵–144)
- ظهور دیوکس در ماد
- تلاش ایشتوویگو برای نابودی کوروش و به‌قدرت رسیدن کوروش
- فریب‌خوردن هارپاگ در خوردن گوشت پسرش، شورش او علیه آستیاگ و همکاری با کوروش
- فرهنگ ایرانی
- تاریخ و جغرافیای ایونیا و حملهٔ هارپاگ به آن
- تسلیم پاکتیئس به پارسیان
- فرهنگ امپراتوری آشور، مخصوصاً طراحی و توسعهٔ بابل و شیوهٔ زندگی مردمان آن
- حملهٔ کوروش به بابل
- حملهٔ ناموفق کوروش به ماساگت، و مرگ او
نسخه‌های انتقادی
- C. Hude (ed.) Herodoti Historiae. Tomvs prior: Libros I-IV continens. (Oxford 1908)
- C. Hude (ed.) Herodoti Historiae. Tomvs alter: Libri V-IX continens. (Oxford 1908)
- H. B. Rosén (ed.) Herodoti Historiae. Vol. I: Libros I-IV continens. (Leipzig 1987)
- H. B. Rosén (ed.) Herodoti Historiae. Vol. II: Libros V-IX continens indicibus criticis adiectis (Stuttgart 1997)
- N. G. Wilson (ed.) Herodoti Historiae. Tomvs prior: Libros I-IV continens. (Oxford 2015)
- N. G. Wilson (ed.) Herodoti Historiae. Tomvs alter: Libri V-IX continens. (Oxford 2015)
ترجمه‌ها
فارسی
- هرودوت (۱۳۳۹). تاریخ هرودت. ترجمهٔ هادی هدایتی. تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
- هرودوت (۱۳۴۳). تاریخ هرودوت. ترجمهٔ غلامعلی وحیدمازندرانی. تهران: انتشارات بنگاه ترجمه و نشر.
- هرودوت (۱۳۸۹). تاریخ هرودوت. ترجمهٔ مرتضی ثاقب‌فر. تهران: اساطیر.
- هرودوت (۱۳۹۳). تاريخ هرودوت : مادها و هخامنشيان تا فرجام كوروش كبير. ترجمهٔ اسماعیل سنگاری. تهران: بنگاه ترجمه و نشر كتاب پارسه.
انگلیسی
- Henry Cary (judge), 1849: full text Internet Archive
- George Rawlinson, 1858: in classics.mit.edu full text of all books (Book I to Book IX)
- George Campbell Macaulay, 1904: full text, vol. 1, full text, vol. 2 Project Gutenberg
- Alfred Denis Godley, 1921: full text, librivox audiobook, vol. 1, librivox audiobook, vol. 2, librivox audiobook, vol. 3
- A. D. Godley Herodotus: The Persian Wars: Volume I: Books 1–2 (Cambridge, MA 1920)
- A. D. Godley Herodotus: The Persian Wars: Volume II: Books 3–4 (Cambridge, MA 1921)
- A. D. Godley Herodotus: The Persian Wars: Volume III: Books 5–7 (Cambridge, MA 1922)
- A. D. Godley Herodotus: The Persian Wars: Volume IV: Books 8–9 (Cambridge, MA 1925)
- Aubrey de Sélincourt, 1954 excerpts;1972, 1996, 2003, revised once by A. R. Burn, and twice by John Marincola
- Harry Carter, 1958
- David Grene, 1985
- Walter Blanco and Jennifer Tolbert Roberts, 1992
- Robin Waterfield, 1998
- Shlomo Felberbaum, 2003 – work in progress: full text
- Andrea L. Purvis, 2007, ed. by Robert B. Strassler
- Tom Holland, 2013
- Pamela Mensch, with notes by James Romm, 2014
پانویس
- هرودوت، تاریخ هرودوت، ۲–۱.
- هرودوت، تاریخ هرودوت، ۶.
- احمدیان، هرودوت، ۹۰.
- هرودوت، تاریخ هرودوت، پیشگفتار مترجم: ۱۸.
- Rollinger, Introduction to the Histories.
- Fehling, Detlev (1989). "Some demonstrably false source citations". Herodotus and His 'Sources'. Francis Cairns, Ltd. 50–57. شابک ۰−۹۰۵۲۰۵−۷۰−۷ . Lindsay, Jack (1974). "Helen in the Fifth Century". Helen of Troy Rowman and Littlefield. 133–134. شابک ۰−۸۷۴۷۱−۵۸۱−۴
منابع
- هرودوت (۱۳۵۶). تاریخ هرودوت. ترجمهٔ وحید مازندرانی. تهران: انتشارات فرهنگستان ادب و هنر ایران.
- اسکالا، اسپنسر دی (۱۳۸۷). نقد تواریخ هرودوت، جنگ‌های ایران و یونان. ترجمهٔ محمد بقائی (ماکان). تهران: انتشارات یادآوران.
- احمدیان، امیر (بهمن ۱۳۸۸). «هرودوت». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. تهران (۱۴۱): ۸۹–۹۴. از پارامتر ناشناخته
|ماه=صرف‌نظر شد (کمک) - هرودوت (۱۳۸۹). تاریخ هرودوت. ترجمهٔ مرتضی ثاقب‌فر. تهران: اساطیر.
- Rollinger, Robert (2003). "Herodotus". [[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]. Retrieved 28 April 2014. URL–wikilink conflict (help)
پیوند به بیرون
 |
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به تاریخ هرودوت در ویکی‌گفتاورد موجود است. |
- Herodotus Inquiries—new translation with photographic essays of the places and artifacts mentioned by Herodotus hyperlinked to the text
- The History of Herodotus, at The Internet Classics Archive (translation by George Rawlinson).
- Parallel Greek and English text of the History of Herodotus at the Internet Sacred Text Archive
- Excerpts of Sélincourt's translation
- Herodotus Histories on Perseus
- The Histories of Herodotus, A.D. Godley translation with footnotes (Direct link to PDFپی‌دی‌اف (14 MB))