بست

بست‌نشینی ریشه‌ای کهن در فرهنگ ملل باستانی داشته‌است. نقص قوانین و شتاب در مجازات، موجب آن بود تا برخی از محکومان بست را تنها راه به تأخیر انداختن مجازات خود بیابند. در اسلام و به عنوان یکی از اولین نمونه‌های بست، خانه کعبه و خانه ابوسفیان بود که در فتح مکه توسط پیامبر اسلام حرم امن اعلام شد. در دوران خلفای عباسی نیز، آرامگاه‌هایی وجود داشت که اگر متخلف یا محکومی به آنجا پناه می‌برد، امان می‌یافت. با اینحال بست و بست‌نشینی تنها از دوره صفویان به صورت گسترده مورد استفاده قرار گیرد. در دوره قاجاریه نیز بست و بخصوص بست نشینی‌های سیاسی و دسته‌جمعی به اوج خود رسید. نخستین کسی که با بست‌نشینی به‌طور جدی مبارزه کرد امیرکبیر بود و بعدها ناصرالدین‌شاه کار او را پی گرفت. ناصرالدین‌شاه در مهم‌ترین بست شکنی آن دوره سیدجمال‌الدین اسدآبادی را از بست خارج نمود و دستگیر کرد.[1] او که علاقه‌مند بود بست نشینی را به‌طور کامل براندازد از آیت‌الله ملاعلی کنی درخواست نمود تا حکم به رفع بست نشینی و مهمل گذاشتن آن دهد؛ که با مخالفت روحانی مزبور روبرو شد.[2] در دوره رضا شاه بست نشینی ممنوع اعلام شد[3] و او بست مشهد را در جریان واقعه مسجد گوهرشاد شکست.[4] با این‌حال بست و بست‌نشینی در اعتراض به رویدادهای پس از انتخابات ۱۳۸۸ در ایران باردیگر بر سر زبان‌ها افتاد.[5]

بست در طول تاریخ مکان‌های گوناگونی داشته‌است. کعبه، آرامگاه امامزادگان شیعه (مانند حرم عبدالعظیم)، تأسیسات نظامی مانند زرادخانه، اسطبل، طویله و حتی توپخانه‌ها، منازل علمای دینی، اماکن وابسته به دولت‌های بیگانه مانند سفارتخانه و تلگرافخانه، مزار علمای دینی (مانند مزار شیخ صفی‌الدین اردبیلی)، قصر پادشاهان (مانند عالی‌قاپو) یا یک شهر یا یک محله (مانند شهر مشهد در دوره قاجاریه یا شهر اردبیل در دوره صفوی). امروزه آرامگاه علی‌بن موسی دارای چهار محل است که به بست معروفند.[1][6]

بست اسم مصدر است از مصدر ساده بستن که از مصدرهای کهن پارسی است و در طول تاریخ تغییر نکرده‌است. در لغت به معنی سد و بند، حدّ، مانع و دیوار بوده و کنایه از جای بسته‌است که به وسایلی مانند سنگ و چوب و دیوار محدود شده باشد.[1]