باباهای اصفهان

مسعود بیضاوی معروف به بابا رکن‌الدین را می‌توان بزرگترین و تاثیرگذارترین بابا در شهر اصفهان در نظر گرفت که بزرگانی همچون شیخ بهایی و سید عبدالکریم کشمیری به زیارت وی می‌رفتند. ایشان در قرن هشتم هجری در زمان سلطنت ابوسعید ایلخان مغول در اصفهان زندگی می‌کرده‌است. رساله قلندریه و شرح فصوص الحکم (نصوص الخصوص فی ترجمه الفصوص) از آثار اوست. آرامگاه بابا رکن الدین در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده و تحت نظر مؤسسه تخت فولاد اداره می‌شود.[3][5][6] ملا حسن آرندی نائینی سالک، عارف، حکیم و ریاضیدان سدهٔ سیزدهم هجری درایوان جلو مقبره بابا رکن الدین مدفون است.[3][7]

در گذشته ابوالقاسم اسماعیل بن عباد بن عباس صاحب معروف به صاحب بن عباد در بین مردم به بابا اسماعیل معروف بوده‌است. مزار این عارف بزرگ در میدان طوقچی در کوچه یی به همین نام قرار دارد. ایشان ادیب، شاعر و وزیر دربار رکن‌الدوله دیلمی بوده‌است. در ری و اصفهان، محافل و مباحث علمی و ادبی بر پا می‌کرد و از دانشمندان حمایت می‌کرده‌است. فعالیت‌های وی در دوران هیجده ساله وزارت وی نقش مهمی در گرایش مردم اصفهان به تشیع داشته‌است.[3][8][9] مزار باباهای دیگری از جمله: بابا الهی، بابا صلت و بابا عریان در نزدیکی مزار بابا اسماعیل در قبرستان تاریخی طوقچی وجود داشته‌است که اکنون اثری از آنها وجود ندارد.[1][3]

مزار بابا فولاد در مجموعه تاریخی تخت فولاد و در شمال تکیه خاتون‌آبادی قرار دارد. نام کامل او استاد فولاد حلوائی بن استاد شجاع‌الدّین است و از عرفای قرن دهم هجری قمری بوده‌است. بنابر باور بسیاری از مورخین وجه تسمیه قبرستان تاریخی تخت فولاد نام بابا فولاد بوده‌است. سنگ مزار بابا فولاد مربوط به دوره صفوی است و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است ولی متأسفانه مزار ایشان داخل حیاط اداره مخابرات قرار گرفته و نیاز به توجه بیشتر مؤسسه تخت فولاد می‌باشد.[3][10][11]

مزار بابا پیر محمد ابن محمود ابن جابر ابن عبدالله انصاری در شرق اصفهان، روستای کیچی قرار دارد. بنای تاریخی و فاخر این بقعه مربوط به دوره ایلخانی می‌باشد. خوشبختانه این بنا در فهرست آثار ملی ثبت شده و کار مرمت و باز سازی آن آغاز گشته‌است.[3][12][13][14]

مزار بابا قاسم در خیابان علامه مجلسی در کوچه ایی به همین نام قرار دارد. این بنای تاریخی مربوط به قرن هشتم هجری قمری است و به جهت دارا بودن تمام ویژگی‌های معماری عصر ایلخانی بنایی فاخر محسوب می‌شود. خوشبختانه این بنا در فهرست آثار ملی ثبت شده‌است.[1][3][15]

مزار شیخ محمد بن بکران در شهری به همین نام در غرب اصفهان در شهرستان فلاورجان در نزدیکی بقایای یک مجموعه مقدس یهودیان شامل بنای یادبود استراخاتون (سارا بت آشر) قرار دارد. این بنا متعلق به عصر ایلخانی است و نوع معماری آن آذری می‌باشد.[3][16][17][18]

مزار بابا محمود در بخش میانی سهرفیروزان و در دامنه کوه در قبرستان قدیمی قرار دارد. پل بابا محمود در منطقه پیربکران قدیمی‌ترین پل برروی زاینده رود می‌باشد. این پل تاریخی مربوط به دوران ایلخانان مغول به قرن هفتم هجری توسط بابا محمود حاکم فیروزان و لنجانات و مشاور سلطان محمد خدا بنده الجایتو ساخته شده‌است.[1][3][19]

مزار پیر پینه‌دوز یا پیر پاره دوز (روشن ضمیر) در محله تاریخی جوباره، خیابان کمر زرین قرار دارد. این بنای تاریخی مربوط یه دوره صفویه می‌باشد. داستانی بین مردم رواج دارد که روزی میرداماد از کنار مغازه این عارف پینه‌دوز که محل کنونی مقبره او بوده می‌گذرد و مشته او را طلا می‌کند. او ناراحت می‌شود و به مشته می‌گوید به شکل اول خود بازگردد. سپس رو به میرداماد می‌کند و می‌گوید: نظر خود کیمیا کن مشته من نمی‌خواهد طلا کنی. علی شاه، معروف به ملّا ذوقی، شاعر و عارف (با حکیم شفائی معاصر بوده) در سال ۱۰۴۵ در اصفهان وفات یافته، در مقبره پیر پینه‌دوز مدفون است.[1][3][4][20][21]

مزار پیر غیبی در نزدیکی منار چهل دختران در انتهای محله جوباره در صحرای گارلند (گارلنگ) موسوم به خوش صحرا در غرب خیابان سروش و در حدود امامزاده شاه میر حمزه قرار داشته‌است. جلال الدین همایی معماری بقعه را مربوط به دوره سلجوقی شرح داده‌است. متأسفانه در زمان حاضر این بنای تاریخی تصرف و تخریب شده و محل آن نامشخص می‌باشد. با توجه به توصیفات ذکر شده مزار پیر غیبی می‌بایست بسیار نزدیک به مزار بابا جوزا بوده باشد.[22]

مزار پیر پرنده در محله تاریخی جوباره، در نزدیکی مزار پیر پینه‌دوز، در جنوب شرقی میدان امام علی و در کوچه نمکی درون یکی از خانه‌های نزدیک مسجد نمکی قرار داشته‌است که تصرف شده و تبدیل به منزل مسکونی شده‌است. نقل شده‌است وی مانند شمس تبریزی (شمس پرنده) توانایی غلبه بر جاذبه زمین و طی‌الارض را داشته‌است و به همین علت به پیر پرنده مشهور بوده‌است.[1][3][4][23]

بنای منارجنبان اصفهان مزار عمو عبدالله کارلادانی یا عمو عبدالله سقلابی (یا صقلایی) می‌باشد. این بنای تاریخی مربوط به قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری قمری، دوره سلطان محمد خدابنده الجایتو، ایلخان مسلمان است. این اثر فاخر یکی از معروفترین و بی نظیرترین آثار تاریخی اصفهان است، که نه فقط در ایران که در جهان شهره است. منارجنبان را می‌توان تبلور علم و عرفان دانست.[3][24][25]

بابا سلطان قلندر قمی متخلص به لوایی بوده‌است. وی در قرن یازدهم هجری می‌زیسته و به سبک شعراء قدیم شعر می‌گفته‌است. شاه عباس اول تکیه حیدر واقع در چهارباغ اصفهان را به او مفوّض داشته‌است. متأسفانه در زمان حاضر مزار وی نامشخص می‌باشد.[1][3][26][27][28]

مزار بابا شیر در بازارچه تاریخی حسن‌آباد در پشت میدان نقش جهان در شمال امامزاده احمد قرار دارد. بنای تاریخی از دو قسمت تشکیل شده‌است. شبستان که معماری صفوی دارد و بخش بقعه که واجد ضریح چوبین مشبک و معماری ایلخانی است.[1][3][4][29][22]

مزار بابا بُدلاء (یا بابا بودلار یا بابا ابدال) در نزدیکی مزار بابا شیر در بازارچه تاریخی حسن‌آباد در پشت میدان نقش جهان در جنوب امامزاده احمد قرار دارد. بنای تاریخی دارای یک اتاق و واجد ضریح چوبین مشبک و معماری صفوی است.[1][3][4][30][22]

مزار بابا شهاب الدین آزادانی (شیخ شهاب الدین آزادانی) در مجاورت مسجد گنبد آزادان در خیابان آتشگاه قرار دارد. این محوطه تاریخی مربوط به دوره ایلخانی می‌باشد. وی عارف قرن نهم هجری بوده‌است. در حال حاضر ساختمان بقعه بابا شهاب تخریب شده و تنها یک ستون از آن باقی مانده‌است.[1][3][4][31]

مزار بابا سوخته (قبا سوخته) در مسجد بابا سوخته در مجاورت باغ قوشخانه قرار داشته‌است. مسجد بابا سوخته هم‌اکنون از میان رفته و تنها یکی از مناره‌های آن باقی است که با نام مناره باغ قوشخانه (گویش محلی: باقوشخانه) در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده‌است. این بنا متعلق به دوره ایلخانی می‌باشد. مصلّای قدیم اصفهان در عهد سلاجقه در مجاورت قبرستان تاریخی طوقچی و مسجد بابا سوخته قرار داشته‌است.[1][3][4]

مزار بابا نوش در محلّه تل عاشقان و نزدیک سنبلستان واقع در خیابان ولی عصر در نزدیکی محوطه تاریخی امامزاده درب امام و قصر جمیلان قرار دارد. در حال حاضر ساختمان بقعه بابا نوش تخریب شده‌است و اهالی محل از آن به عنوان پارکینگ استفاده می‌کنند.[1][3][4][32]

مزار بابا عبدالله در شمال غربی میدان امام علی و در کوچه جماله با فاصله کمی از حمام شیخ بهایی و عصارخانه تاریخی جماله قرار دارد. سنگ قبر تاریخی وی مفقود شده اما ساختمان بقه بازسازی شده و باقی است.[1][3][33]

مزار بابا یحیی در تکیه بابا رکن الدین در مجموعه تاریخی تخت فولاد قرار دارد. وی از عرفای قرن دوازدهم هجری بوده‌است و در سال ۱۱۵۳ هجری قمری وفات یافته‌است. متأسفانه در زمان حاضر مزار وی نامشخص می‌باشد.[1][3][4]

مزار بابا علمدار در محله الیادران (الیاران) واقع در خیابان جهاد است. طول قبر بسیار بلند و حدود ۹ متر است. برخی معتقدند که وی قدی بسیار بلند داشته و برخی نیز علت طول بلند قبر را دفن علم همراه با جسد می‌دانند. در اطراف این مزار قبرستان تاریخی محلّه الیادران قرار داشته که در طول زمان تصرف و تبدیل به فضای آموزشی و مسکونی شده‌است.[1][3][4][34][35]

بابا حسن بیدآبادی از معلّمین ورزشکاری و کشتی و طرف ارادت مردم بوده و در زمان سلطنت شاه عبّاس اوّل شهرتی داشته‌است. محل باغ و عمارت او در میانه درب کوشک و بیدآباد به اسم جوی بابا حسن معروف بوده‌است. بابا حسن علاوه بر کمالات صوری و ظاهری دارای مقامات دیگر عرفانی نیز بوده‌است که هم او را مرشد می‌دانسته ا ند و هم کرامات و خوارق عادات به او نسبت می‌داده‌اند، چنانچه شاردن در سفرنامه خود نوشته: بابا حسن اگرچه شغل پینه‌دوزی داشته لیکن دارای عمارت، باغ و وضع اعیانی بوده که منشأ آن را از خوارق عادات نوشته‌اند. مزار بابا حسن در کوچه شله رنگ کن‌ها در محلّه بیدآباد قرار داشته‌است. متأسفانه در زمان حاضر مزار وی نامشخص می‌باشد اما جوی بابا حسن به همین نام باقی هست.[1][3][4][36][37]

مزار بابا قادر در محلّه طوقچی بالاتر از مزار صاحب بن عبّاد (بابا اسماعیل) در کنار یکی از تأسیسات انتقال و تقویت برق قرار دارد. سنگ قبر تاریخی و مرمرین با طرح‌های گل و بته زیبا و ادعیه به خط ثلث خوش و حجاری روی قبر وی وجود داشته که مفقود شده‌است اما ساختمان مزار بازسازی شده و باقی است.[1][3][38]

مزار عمو چماقلو (چماق دار) در زیر سکوی سنگی منار سمت چپ دومنار دردشت در مجاورت مقبره سلطان بخت آغا قرار دارد. ایشان در شب‌های قدر و سایر مناسبت‌های مذهبی ارازل و اوباش شهر را دور خود جمع می‌کرد تا امنیت شهر برای خانواده‌ها افزایش یابد به همین دلیل مردم او را هم پیاله ارازل و اوباش می‌دانستند. بعد از فوتش علامه مجلسی برای وی نماز می‌خواند و مردم متوجه مقام بالای معنوی و روحانی عمو چماقلو می‌شوند. همچنین نقل شده‌است زمانی که شیخ بهایی از جبل عامل لبنان به ایران مهاجرت می‌کند و در اصفهان ساکن می‌شود، با پیرمرد گوژپشتی معروف به عمو چماقلو برخورد می‌کند و از آنجایی که شیخ به بسیاری از علوم اشراف داشته، به او پیشنهاد می‌دهد که قوز روی کمرش را ناپدید کند و پیرمرد ابتدا باور نمی‌کند اما پس از انجام این کار توسط شیخ بهایی، عمو چماقلو کلید یک حمام قدیمی و مرموز را به شیخ می‌دهد و شیخ بهایی حمام را راه اندازی و فعال می‌کند که امروزه بنام حمام شیخ بهایی شهرت جهانی دارد.[1][3][39][40]

مزار بابا بیات حدود تکیه بابا رکن الدّین و تکیه آقامحمد بیدآبادی بوده و اینک از بین رفته‌است. بنا بر قولی فعلًا جزو اراضی فرودگاه قدیمی اصفهان شده‌است. وی از عرفای قرن هشتم هجری است. ایشان مراد و استاد طریقت بابا رکن الدّین بوده‌است.[1][3][4]

بابا جوزا، در انتهای جوباره و مقابل باغ گارلند (گارلنگ) و نزدیک امامزاده شاه میر حمزه قرار داشته‌ است. جلال الدین همایی در مشاهدات میدانی خود مزار بابا جوزا را مقبره ایی مخروبه در اواخر محله جوباره در کنار جاده شهر به برخوار (خیابان سروش فعلی) نزدیک عمارت گارلنگ توصیف می‌کند. با توجه به این توضیحات مزار بابا جوزا باید بسیار نزدیک به مزار پیر غیبی و منار چهل دختران بوده باشد. لازم به یادآوری است که جوز به معنی گردو است. جالب توجه است که در بین مردم اصفهان رسمی وجود داشنه است که اگر دختران در پای و پله‌های منار چهل دختران مقداری گردو را شکسته و همراه کشمش به عابران و مردم تعارف کنند، بختشان برای ازدواج باز خواهد شد. متأسفانه در زمان حاضر مزار بابا جوزا و محل عمارت گارلند نامشخص می‌باشد[1][3][22]