ایل دنبلی

دُنبُلی نام یکی از ایلات کرد ایران است که در نواحی خوی و سلماس در استان آذربایجان غربی سکنی داشته‌ و به زبان های کردی و ترکی آذربایجانی صحبت میکنند.[1] دنبلیان ابتدا در نزدیکی موصل اقامت داشتند و سپس به آذربایجان و نواحی دیگر ایران کوچیدند. اُمرای دنبلی خود را از نوادگان برمکیان می‌دانستند. اسلاف امرای دنبلی از نقباء و مرشدین متصوفه محسوب می‌شدند و مقابر آنان زیارتگاه‌های عمومی بوده‌است، از جمله امیر یحیی دنبلی که در شمار مشایخ سلسله بکتاشیه بوده. نیز عده‌ای از محدثین شیعه مانند محمد بن وهبان دنبلی از این طایفه بوده‌اند. شاخه‌هایی از امرای دنبلی تا برآمدن صفویان در دیاربکر و برخی مناطق آذربایجان حکومت مستقل داشتند.[2]

«دنبلی» ترکیب کلمهٔ دنبل و یای نسب است و «دنبل» نام کوهی در منطقهٔ دیاربکر.[2]

شرف‌خان بدلیسی در شرفنامه (نخستین منبعی به طور مستقل به شرح تاریخ و جغرافیای قوم کرد پرداخته) چنین آورده‌است:«عشایر دنبلی از ولایت بُختی آمده در مابین اکراد ایشان را دنبلی‌بُخت می‌خوانند.» منابع متاخر نسب امرای دنبلی را به برمکیان متصل می‌سازند. این دو فرضیه را نمی‌توان مغایر هم دانست، اما برای پذیرش انتساب دنبلیان به برامکه به مستندات و مدارک قوی‌تری نیاز است.[3]

ایل دنبلی ابتدا بر آیین یزیدی بوده‌است و احتمالاً پس از استقرار در خوی، عده‌ای از اُمرای دنبلی به سنت می‌گرایند. در اوایل صفویه تا زمان شاه اسماعیل دوم، دنبلیان بر دو مذهب سنی شافعی و یزیدی بوده‌اند و احتمالاً از زمان شاه عباس یکم به تشیع گرویده‌اند، تا جایی که در دوران افشار، زندیه و قاجار اغلب آنان پیروی تشیع بوده‌اند.[3]