امین‌الشریعه سبزواری

• محمدعلی فاضل خراسانی
• حاج میرزا حسین علوی سبزواری
• افتخار الحکماء طالقانی
• محمد آقازاده (فرزند آخوند خراسانی)

امین الشریعه در بین شاگردانش

امین‌الشریعه مدت‌ها به تدریس ادبیات و سطح فقه و حکمت در مدرسهٔ فصیحیه سبزوار و بعدها در مدرسه سردار گرگان اشتغال داشت. از معروف‌ترین شاگردان وی:

• قاسم غنی
• سید علینقی امین
• سید عبدالله برهان
• محمدتقی بهلول
• سید یحیی نظام‌زاده
• سید ابوالفضل کمالی سبزواری
• سید محمدباقر عربشاهی سبزواری
• حسن نبوی[2]

وی علاوه بر معارف عقلی و نقلی و حدیث و تفسیر و ادبیات در علم اعداد، احضار ارواح و موسیقی نیز در عصر خود کم‌نظیر بود. وی طبع شعر نیز داشت و به دلیل علاقه به موسیقی آوازی «بلبل» تخلص می‌نمود.[3]

تألیفات وی عبارتند از: اخلاق امینی که با مقدمه و تعلیقات سید حسن امین به چاپ رسیده‌است و دیگر کتاب‌های او: مصاحب الصالحین، دیوان اشعار، سبعهٔ امینی، کشکول امینی و حواشی بر منظومهٔ ملاهادی سبزواری‌اند. قسمتی از سبعهٔ امینی یعنی داستان سلامان و آبسال در کتاب سلامان و آبسال در چهارده روایت و قسمت دیگر آن یعنی یوسف و زلیخا در ادبیات معاصر ایران به چاپ رسیده‌اند. ارزش عمدهٔ اخلاق امینی در نشان دادن جوّ فرهنگی عصر قاجار از یک سو و تأکید مؤلف بر لزوم آموزش و پرورش دوشیزگان و بانوان از سوی دیگر است.[4]

امین‌الشریعه در صحنهٔ سیاسی و اجتماعی نیز در عصر خود فعال بود. در انقلاب مشروطیت به آزادی‌خواهان پیوست و در ۱۳۲۶ ق به دستور محمدعلی شاه قاجار به سرخنکلاته استرآباد که مرکز دسته‌جات سوار مقصودلو بود، تبعید گردید و در آن‌جا نیز ساکت ننشسته و به مبارزات خود علیه شاه مخلوع ادامه می‌داد.[5]

دیگر از خدمات سیاسی امین‌الشریعه، مخالفت او با قرارداد ۱۹۱۹ بود که بر اثر سخنرانی‌های مکرر در گرگان در معرض دستگیری بود که ناچار به مشهد رفت (۱۲۹۸ ش). دیگر از فعالیت‌های سیاسی امین‌الشریعه، حمایت او از حرکت کلنل محمدتقی خان پسیان بود و سرانجام پس از قتل کلنل پسیان به بیرجند رفت و در آنجا امیر شوکه الملک را به تأسیس اولین مدرسهٔ دخترانه در خراسان (مدرسهٔ شوکتیه نسوان) واداشت (۱۳۰۰ ش).[6] امین‌الشریعه در طول حیات خود با رجال علمی و ادبی مختلف در ارتباط بود و به همین دلیل وحید دستگردی در ۱۳۰۵ ش اخوانیه‌ای برای او ساخته‌است.[7]

امین الشریعه عاقبت در گرگان بدرود حیات گفت و در بقعهٔ امامزاده عبدالله آن شهر به خاک سپرده شد. بهترین ماده تاریخ او به حساب حروف ابجد، مصرع (حب علی امید امین الشریعه‌هاست)، اثر طبع نظمی تبریزی است که مجموع مصرع ۱۳۵۸ می‌شود و به تقویم قمری است.[8]

دائرةالمعارف تشیع، ج ۹، صص ۶۸–۶۹، زندگی‌نامهٔ رجال و مشاهیر ایران، مرسلوند، ۴/۱۸، ۵/۲۶؛ فهرست مستند مشاهیر و مؤلفان، مولوی، ۱/۲۱۷؛ تذکرهٔ سخنوران بیهق، مروجی، ۸۰ به بعد؛ سالگشت مشروطیت: غزلی از عارف قزوینی به خط امین الشریعه سبزواری، سید حسن امین، کلک، ش ۱۰۶، برگی از تاریخ ادبیات معاصر ایران، سید حسن امین، ۵۴؛ امین الشریعه سبزواری، سید علینقی امین، وحید، سال سیزدهم، شمارهٔ ۳، اخلاق امینی، امین‌الشریعه، غالب صفحات؛ کتاب آبی، احمد بشیری، ۵۳۰؛ شهر دانشوران بیدار، محمود بیهقی، ۱۶۵ به بعد؛ بزرگان سبزوار، حسن جوادی، اطلاعات هفتگی، شمارهٔ ۱۲۸۷، تیرماه ۱۳۴۵، حکیم سبزواری، رضانژاد، ۱۳۷؛ حکمت‌نامه، همو، ۱ / سی؛ دیوان وحید دستگردی، ۷۰۶، یادنامه استاد سید علینقی امین، نیکوهمت، ۳۳ به بعد، کلیات اشعار فارسی ملاهادی سبزواری، مقدمهٔ سید حسن امین، اکثر صفحات، نگین سخن، عبدالرفیع حقیقت، ج ۱۲