اخبارالطوال
اَخبارُالطّوال کتابی نوشته ابوحنیفه دینوری، شامل رویدادهای اجتماعی، نظامی و سیاسی ایران، به ویژه در ابتدای سده ۲ و سده ۳ق است.
دینوری خود گواه بسیاری از مطالب نوشتهشده خویش بودهاست و این امر به اهمیت کتاب میافزاید. اخبارالطوال در مورد سازمانها و تشکیلات سدههای نخستین اسلامی، به ویژه مسائل قابل توجه تقسیمات کشوری به خوبی روشنگری میکند. همچنین به دلیل اینکه دینوری آگاهیها و دانش دوران کودکی و جوانی را در ایران فرا گرفت و در رشتههای هندسه، حساب و … نزد بزرگان اصفهان به مرتبه دلخواه رسید؛ برداشتهای دقیقی با دیدگاه یک حسابدار خبره در اثر خود داشتهاست.[1] نخستین ترجمه از اخبار الطوال را آقای صادق نشات در سال ۱۳۴۶ صورت داده است.[2]
درونمایه
کتاب اخبارالطوال را میتوان به سه بخش تقسیم کرد:[3]
- بخش نخست شامل مطالبی در مورد آدم و فرزندان او و پیامبرانی همچون ادریس، نوح، هود، ابراهیم و اسماعیل و بنیاسرائیل و پادشاهی داوود و سلیمان تا پیدایش عیسی است.
- بخش دوم که آمیخته با بخش اول است و جداگانه ترتیب نشدهاست، شامل سرگذشت پادشاهان ایران، روم و یمن میباشد و از جمشید و پیروزی ضحاک(بیور اسب) بر او و منوچهر، کیقباد، گشتاسب، بهمن، دارا، اسکندر و ملوکالطوایف و سپس ساسانیان تا فروپاشی ایشان سخن گفتهاست. او به برخی رویدادهای جنبی مانند خروج بهرام چوبین، بلقیس ملکه سبا و نمرود اشاره کردهاست.
- بخش تاریخ اسلام که با پیکارهای اعراب و ایرانیان در دوره خلافت عمر آغاز و به پایان خلافت معتصم(۲۲۷ق) ختم میشود.
نمونه ای از روایات بخش تاریخ اسلام
در این نبرد (جلولا) بسیاری مردان کشتند و زنان و کودکان بسیاری نیز به اسارت گرفتند پس از چندی ماه که اسرا به مدینه رسیدند خلیفه زمان (عمر) دید زنان همه آبستن و حامله شده، علت را پرسید گفتند متعه (صیغه) زنان بودند، سپس (عمر) مکرر میگفت که از فرزندان این زنان به خداوند پناه میبرم و (گفت) زین پس دیگر این فعل (متعه) در ممالک اسلامی جایز نمیباشد (اخبار الطوال، ص 123)[4].
منابع
- ورهرام، غلامرضا (۱۳۷۱)، منابع تاریخ ایران در دوران اسلامی، تهران: امیر کبیر، ص. ص۱۶-۱۷
- https://books.google.com/books?id=Z6JGBQAAQBAJ&pg=PT201&lpg=PT201&dq=صادق+نشات&source=bl&ots=3bed2r_Av3&sig=lpH7QQmcekVB1YxKNAgZM0pNGp0&hl=fa&sa=X&ved=2ahUKEwjBkfDHmMndAhUI_aQKHRybBWg4ChDoATADegQICRAB#v=onepage&q=%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82%20%D9%86%D8%B4%D8%A7%D8%AA&f=false http://vista.ir/article/65535/صادق-نشأت
- دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود (۱۳۶۴)، اَخبارُالطّوال، ترجمهٔ محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی، ص. ص۱۹-۲۰
- اخبار الطوال، ص 123