چگور
چُگور یا چوگور سازی از خانوادهٔ سازهای زهی مقید از ردهٔ قوپوز است. چگور مرکب از یک قطعه چوب مجوف بر شکل عودی کوچک است که دارای پنج وتر می‌باشد.[1]
 | |
| سازهای زهی | |
|---|---|
| رده‌بندی | |
| سازهای مرتبط | |
ساختار
ساختمان این ساز از یک کاسه طنینی گلابی شکل و دسته‌ای مانند دسته تنبور تشکیل می‌شود. کاسه اش از سه‌تار بزرگ‌تر است.
نواختن این ساز هنوز هم میان ایرانیان آذری رایج است. چگور رایج در جمهوری آذربایجان و نواحی آذری‌نشین ایران، معمولاً نُه‌سیمه است و نسبتاً از دوتار و تنبور بزرگ‌تر است.
نوعی از چگور نزد عاشیقها در آذربایجان قُپوز نامیده می‌شود وسازی شبیه باغلاما است.[2]
تفاوت چگور معمول در منطقه همدان با قوپوز یا ساز عاشیقهای آذربایجان و سازهای مشابه ترکیهای (چؤگؤر، باغلاما، تامبورا و دیوان) در کوک سیم‌ها و تعداد و فواصل پرده‌هاست؛ همچنین سازهای مذکور در شکل و اندازهٔ کاسه و صفحه تفاوتی اندک با هم دارند.
کوک چگور رایج در بین ترکهای همدان
- چؤگؤر یا چگور مورد استفاده در مناطق ترک‌نشین همدان معمولاً نه سیمه است و به‌طور معمول درحالت دست باز، سه سیم پایین چوگور کوک re و شش سیم بالا کوک do دارند.[3]
- گونهٔ دیگر از کوک چوگور هم به همین صورت است؛ جز اینکه سیم چهارم[4] کوک sol می‌گیرد. این کوک، زارِنجی نام دارد و کاربرد آن در مقایسه با کوک پیشین، کمتر است.
- در گذشته گونه‌ای کوک به نام زنگ شتر رایج بود که امروزه تقریباً به فراموشی سپرده شده‌است.
- برای اجرای مقام‌های شبیه به دستگاه ماهور (یا راست‌پنجگاه همچون کوراوغلو) بهتر است سیم زارنجی (سیم چهارم) را فا کوک کرد.
- برای اجرای سه گاه ترکی بهتر است سیم زارنجی (سیم چهارم) را می کوک کرد.
پرده بندی چگور همدان
به‌طور معمول چگور دارای یازده الی سیزده پرده است؛ اما نوازندگان حرفه‌ای این ساز گاه چندین پرده روی صفحه چگور تعبیه می‌کنند (با نواری باریک از جنس حصیر یا نخ پلاستیکی). معمولاً غیر از پرده اول چگور که ربع پرده یا اصطلاحاً کرن است، بقیه پرده‌ها یا اصلی است یا نیم‌پرده.
پرده‌هایی که در نواختن اغلب مقام‌ها و نغمه‌های ترکی به کار می‌رود، عبارت است از اول، سوم، پنجم، هفتم، هشتم و دهم.
چوگورنوازان در اجرای برخی از مقام‌ها با انگشت شست بر سیم‌های واخوان (شش سیم بالا) پرده‌گیری می‌کنند (عاشیقهای آذربایجان و به‌خصوص اوزان‌های ترکیه در استفاده از سیم‌های چهارم به بعد مهارت بیشتری دارند).[5]
از تکنیک‌های نواختن چگور می‌توان به نواختن سرانگشت سوم یا چهارم دست راست بر صفحه چگور اشاره کرد که در بین نوازندگان سازهای خانواده باغلاما در کشور ترکیه نیز مرسوم است. در پرده‌گیری نیز در حالت نزولی دست چپ بر دسته ساز، نوازنده معمولاً با انگشت سوم بر پرده la کرن پس از پرده la وsol بمل پس از پرده sol اشاره می‌کند. این فن در نواختن کمانچه محلی نیز کاربرد دارد.[6]
پانویس
- فرهنگ فارسی معین و دهخدا بایگانی‌شده در ۲۰ مه ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine.
- سرای فرهنگ
- قاری کؤک یعنی کوک قدیمی
- سیم زارِنجی
- Həmədan-Azərbaycan
- همان