چرتکه

چرتکه ابزاری برای انجام محاسباتی مانند چهار عمل اصلی و ریشه دوم در خاور نزدیک باستان، اروپا و دودمان سونگ به کار می‌رفت.[1][2] علی‌رغم قدیمی بودن، هنوز در سراسر جهان از آن بیشتر در محاسبات ذهنی استفاده می‌شود.

سوانپان - چرتکه چینی

این وسیله آموزشی برای افرادی که مشکل بینایی دارند و همچنین برای هر کسی که می‌خواهد اصول محاسبات را بیاموزد مفید است. امروزه با پی بردن به نقش چرتکه در آموزش محاسبات به کودکان و حتی نوجوانان، و محاسبه ذهنی آنان، آموزش چرتکه گسترش چشمگیر یافته است. هر چندین سال مسابقات جهانی برای کودکان برای مسابقات محاسبه با چرتکه برگزار می‌شود.

ریشه‌شناسی

چرتکه وام‌واژه‌ای از زبان روسی در زبان فارسی ‌است. گونه‌ی روسی چرتکه، چوتی یا شوتی نام دارد.[3] چرتکه در زبان روسی به معنای «تسبیح» می‌باشد. بازاریان قدیمی در تهران از این وسیله برای محاسبات استفاده می‌کردند که امروزه از این وسیله با تغییرات به شکل ژاپنی یا «سوروبان» (Soroban) برای آموزش کودکان و پرورش ذهن استفاده می‌شود.

تاریخ
میز محاسبه توسط Gregor Reisch.رقابتی میان دونفر در جبر و محاسبات در اروپا[4]

تاریخ دقیق ریشه چرتکه مشخص نیست.[5] چرتکه اولین رایانهٔ شناخته شده و پیشرفته‌ترین سامانه محاسباتی شناخته شده تا ۲۰۰۰ سال پیش است. حدود ۲۳۰۰ الی ۲۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح اولین چرتکه توسط تمدن‌های خاور نزدیک باستان و چین مورد استفاده قرار گرفته‌است. در طول امپراتوری هخامنشی، در حدود ۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، ایرانیان اولین بار شروع به استفاده از چرتکه کرده‌اند. در امپراطوری اشکانیان و ساسانیان، پژوهشگران متمرکز بر تبادل دانش و اختراعات با کشورهای دیگر از جمله هند، چین و امپراطوری روم، اقدام نمودند.

خاروبارفروشان بسیاری در مناطق دور از شهر، هنوز از این ابزار برای محاسبه استفاده می‌کنند.[6]

بابل

بر اساس باور قدیمی دانشمندان بابلی، مانند "Carruccio" چرتکه را برای عملیات جمع و تفریق و محاسبات پیچیده مورد استفاده قرار می‌دادند. چرتکه‌های بابلی در اصل خطوطی روی خاک بودند.

رومی
چرتکه رومی

چرتکه هنوز هم در در کشورهای غربی مورد استفاده قرار می‌گیرد. رومیان گاهی از سنگ برای محاسبه استفاده می‌کردند و این روش را "Calculi" می‌نامیدند. واژه‌ی کنکونی "Calculator" به معنای «ماشین حساب» نیز از این کلمه گرفته شده است.[2]

سوانپان
نوشتار اصلی: سوانپان
سوانپان نوعی چرتکه چینی

چرتکه ای که در چین باستان مورد استفاده قرار می گرفته، از سیستم ۲-۵ استفاده کرده است، یعنی دو مهره در عرشه فوقانی چرتکه و پنج مهره در پائین محور قرار گرفته است که با حرکت آنها می توانستند محاسبات با چرتکه را انجام دهند. بیشتر هر جا چرتکه در چین باستان مورد استفاده قرار می‌گرفت و هم‌اکنون چین مراسم‌های بزرگی برای محاسبات ذهنی با چرتکه برگزار می‌کند.

سوروبان
نوشتار اصلی: سوروبان
چرتکه ژاپنی یا سوروبان در هر ردیف عمودی ۵ مهره دارد

بعد ها در سال ۱۹۳۰ سوانپان به کشور ژاپن و کره معرفی گردید که ژاپنی ها با ابداع و اصلاح چرتکه چینی، چرتکه ای با سیستم ۱-۴ ابداع کردند که به نام سوروبان شناخته شد که از ۴ مهره در پائین محور و ۱ مهره در بالای محور استفاده می شد. چرتکه سوروبان به دلیل فرمول های جذابی که در آموزش محاسبات عددی ریاضی دارد بسیار محبوب بوده و علاوه بر شرق آسیا و در زادگاه خود امروزه در بسیاری از کشورهای جهان به کودکان روش استفاده از آن را آموزش می دهند.[7]

سازوکار

چرتکه از قابی تشکیل شده‌است که دارای سیم‌هایی موازی با یکدیگر است و مهره‌هایی بر روی این سیم‌ها حرکت می‌کنند. هر یک از این سیم‌ها تعدادی مهره را نگه می‌دارند که با حرکت مهره‌ها در جهت بالا و پایین میله رقم‌هایی محاسبه می‌گردد. نخستین ستون سمت راست، ستون یکان‌ها است وستون بعدی که در سمت چپ آن قرار می‌گیرد ستون دهگان‌هاست و به همین ترتیب ستون‌ها ادامه می‌یابند.

کاربرد برای چهار عمل اصلی

از سمت راست ارقام اولین عدد مورد نظر را وارد می‌کنیم به این صورت که به ازای هر رقم، همان تعداد از مهره‌های یکان، دهگان، صدگان و... را پایین می‌آوریم. سپس، برای وارد کردن عدد بعدی به همان ترتیب، به ازای هر رقم تعدادی از مهره‌ها را پایین می‌آوریم ولی اگر تعداد مهره‌های مورد نیاز برای پایین آوردن کافی نبود، مابازای ۱۰ را نگه داشته و فقط یک مهره به مهره‌های سمت چپ آن اضافه می‌کنیم.

اعداد منفی و اعشاری

چرتکه و محسابه ذهنی تنها شامل اعداد طبیعی نیست بلکه شامل اعداد منفی و اعشاری نیز می باشد.[8]

چرتکه ذهنی

محاسبه ذهنی با چرتکه را چرتکه ذهنی (به انگلیسی: Mental abacus) می‌گویند.[9] درگذشته برای استفاده از چر‌تکه، تنها از یک دست کمک گرفته می‌شد؛ اما آموزش ذهنی، برای جابجایی مهره‌ها از دو دست برای به حرکت درآوردن مهره‌ها و محاسبه ریاضی استفاده می‌شود. آموزش چرتکه توسط هر دو دست باعث می‌شود که پیام‌های دست چپ و راست به مغز منجر به توسعه همه‌جانبه و کل مغز گردد. بر خلاف آموزش سنتی در ریاضی که تنها استفاده از نیم کره چپ مغز به کارگیری می شد، تصور چرتکه توسط کودکان باعث به کار افتادن نیم کره راست مغز به واسطه تصور چرتکه خواهد شد که در عین حال با استفاده از منطق نیم کره چپ و جابجائی مهره چرتکه ها بصورت مجازی و با استفاده از نیم کره راست و ترکیب این دو باعث توسعه و افزایش عملکرد نیم کره های راست و چپ مغز خواهد شد.

در مرحله اولیه به کودکان یاد داده می‌شود که از چرتکه فیزیکی استفاده می‌کنند. به تدریج آنها شروع به تصور کردن مهره های چرتکه در مغزشان می‌کنند و رفته رفته با نزدیک شدن به پایان برنامه، قدرت حافظه آنها به اندازه ای قوی می‌شود که بتوانند همه محاسبات را ذهنی انجام دهند. از آنجایی‌ که از تمرکز و تخیل کودکان کمک گرفته می‌شود، نوعی ورزش اعصاب محسوب می‌شود. همچنین سرعت عمل پاسخگویی را افزایش می‌دهد.

حرکت دو دست

با حرکت مهره توسط دست چپ و راست، منجر به توسعه همه جانبه ذهن از طریق ارسال پیام های دست چپ و راست به نیمکره های چپ و راست مغز می‌شود. با توجه به تمرین مداوم شنوایی، محاسبه و نوشتن، بینایی، شنوایی، حس لامسه و دیگر اندام های حسی برای ترویج توسعه مغز را به همکاری وا میدارند. این فرآیند، منجر به کارکرد قوه بصری، شنوایی، لمسی و اندام های حسی می گردد، سپس قدرت حافظه افزایش می یابد. نیمکره مغز هر دو سمت چپ و راست عمل می کند و انتقال اطلاعات متقابل صورت می‌گیرد. می گردد. و هم چنین باعث ورزش اعصاب، آموزش سرعت، پاسخ، گوش دادن و محاسبه کردن میشود.

از طریق تشویق کودک به استفاده از تصاویر به عنوان تجزیه و تحلیل اساسی، مغز نه تنها سرعت در تجزیه و تحلیل را افزایش می دهد بلکه درجه سختی را نیز کاهش می دهد. علاوه بر این، هنگامی که آنها این اطلاعات را انتزاعی می بینند تمایل به یاد آوری اطلاعات بصری را به راحتی و برای انجام تجزیه و تحلیل مجسم منظم کارآمد را دارند.

مسابقات

استفاده از چرتکه، نه‌تنها نیمکره چپ مغز کودک را به کار می‌گیرد، بلکه به بهبود حافظه و رشد توانایی‌های مغز وی کمک می‌کند. بدین ترتیب هر چندساله مسابقات فراوانی برای انجام محاسبات ذهنی با چرتکه در کشورهای گوناگون برگزار می‌شود. برنامه حساب ذهنی نیاز واقعی و انواع شیوه های آموزش را تطبیق می دهد که با هدف بالا بردن علاقه کودکان به یادگیری در طول دوره پایه تحصیل و سن کودکی است.

موسسه کودکان هوشمند با ارائه برنامه آموزشی محاسبات ذهنی با استفاده از چرتکه در ایران در مرداد ماه سال ۱۳۹۱ تحت نظر موسسه کودکان هوشمند چابک فعالیت خود را آغاز نمود. هم اکنون با عقد قرارداد با مجموعه های آموزشی شهرداری، سرای محلات و همچنین مدارس پیش دبستانی و دبستان های تهران در حال گذراندن دوره های چرتکه میباشد.[10]

نگارخانه

جستارهای وابسته

منابع
در ویکی‌کتاب کتابی با عنوان: آموزش چرتکه وجود دارد.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ چرتکه موجود است.
  • مقالهٔ چرتک‍ه از سید محمدرضا حسینی،کتاب خودآموز چرتکه ایرانی نوشته زهرا قاسمی

پانویس
  1. Boyer & Merzbach 1991, pp. 252–253
  2. قالیباف، قاسم؛ دایره‌المعارف کودکان و نوجوانان؛ جلد اول؛ 1377 ه.ش؛ نشر چشم‌انداز
  3. www.yjc.ir https://www.yjc.ir/fa/news/6619715/%D8%B1%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%AD%D8%A7%D8%B3%D8%A8%D9%87-%DA%86%D8%B1%D8%AA%DA%A9%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4-%D9%88-%D9%81%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AF. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۵. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  4. Boyer & Merzbach 1991, pp. 252–253
  5. «Who invented abacus? - Find 18 Answers & Solutions | LearnPick Resources». LearnPick (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۲-۳۰.
  6. «چرتکه چیست؟». دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۵.
  7. «فواید آموزش چرتکه به کودکان | چرتکه چیست و چه تاثیری در رشد ذهنی کودکان دارد». گروه آموزشی پژوهشی داناکو. ۲۰۱۸-۰۱-۰۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۶.
  8. Truzy, Tim. "How to Do Subtraction Using the Abacus With Easy Steps". Owlcation - Education. Retrieved 2021-01-05.
  9. "Research on the benefits of mental abacus for development". Retrieved March 12, 2012.
  10. «موسسه کودکان هوشمند». iranskids. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۶.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.