پیاده (شطرنج)

پیاده (در متون فارسی قدیمی: بیدق، عربی شده کلمه فارسی میانه پیادک) یا سرباز (♙♟)، پرتعدادترین مهره در بازی شطرنج است. این مهره با نماد پیاده‌نظام در شطرنج شناخته می‌شود. هر بازیکن در ابتدای بازی دارای هشت پیاده است. پیاده‌های سفید در آغاز بازی در ردیف (صف) دوم و پیاده‌های سیاه در ردیف هفتم قرار دارند.

پیاده سفید
پیاده سیاه

هر پیاده می‌تواند در حرکت اول خود یک یا دو خانه به جلو برود و پس از آن تنها می‌تواند یک حرکت رو به جلو داشته باشد. پیاده به صورت مستقیم حرکت کرده و مهره‌های حریف را به صورت مورب تا یک خانه یا از طریق آن‌پاسان می‌گیرد.

پیاده می‌تواند پس از رسیدن به انتهای صفحه ارتقا پیدا کند؛ یعنی با رسیدن به خانه انتهایی، بلافاصله به مهره‌ای بجز خودش و شاه تبدیل شود. بازیکنان شطرنج با توجه به شرایط بازی مهرۀ مورد نظر را انتخاب می‌کنند، اما در اغلب اوقات شطرنج‌بازان وزیر را انتخاب می‌کنند.

پیاده‌ها در صورت‌های مختلف بازی آرایش‌های متفاوتی دارند. پیاده‌ها می‌توانند تأثیر زیادی در گشایش‌های بازی و روند بازی داشته باشند. برخی از آرایش‌های پیاده‌ها به ساختارهای پیاده معروف است که به مطالعه الگوی پیاده‌ها و چگونگی بازی با آن‌ها می‌پردازد.

تاریخچه
مهرۀ پیاده، قرن نهم تا یازدهم، منسوب به سرزمین‌های اسلامی غرب

مهره‌های شطرنج در ابتدا با نام‌های پیاده‌نظام، سواره‌نظام، فیل و ارابه به همراه شاه و وزیر شناخته می‌شدند. با گذشت زمان، نام مهره‌ها تغییر کرد و مهره‌ها به نام‌های امروزی درآمدند. امروزه، پیاده‌نظام با عنوان پیاده یا سرباز شناخته می‌شود[1] و همۀ سربازان یک شکلند؛ اما در برخی مقاطع، سربازان متفاوت بودند.[2][3]

در اصل به پیاده، پاداتی (padati) می‌گفتند که از سانسکریت آمده بود. پارسیان آن را پیاده و اعراب بیدق نامیدند. در لاتین پیاده با عنوان pedonis ،pedo یا pedes شناخته می‌شد که همگی سرباز معنی می‌دادند. این واژه‌ها به همین معنی و به شکل pion وارد زبان فرانسوی شدند. این واژه در انگلیسی-فرانسوی به شکل poun و در انگلیسی به شکل Pawn درآمد.[3]

امروزه از مجموعه شطرنج استانتون برای بازی‌های رسمی استفاده می‌شود که برای اولین بار در ۱۸۴۹ طراحی و ساخته شد. این اتفاق به دلیل نارضایتی بازیکنان بین‌المللی از نوع مهره‌ها بود؛ چرا که به علت تفاوت شکل قطعه‌ها، بازیکنان نمی‌توانستند به درستی مهره‌ها را تشخیص بدهند.[2] این مجموعه به سرعت فراگیر و بین بازیکنان شطرنج جهان شناخته شد.[4]

قرارگیری و حرکت
abcdefgh
8
8
77
66
55
44
33
22
11
abcdefgh
نحوۀ حرکت و گرفتن ضربه توسط پیاده

هر بازیکن (سفید و سیاه) در ابتدای بازی هشت پیاده دارد.[5] پیاده‌های سفید در آغاز بازی در ردیف دوم و پیاده‌های سیاه در ردیف هفتم قرار دارند.[6] بر خلاف سایر مهره‌های شطرنج، پیاده‌ها نمی‌توانند به عقب حرکت کنند. پیاده‌ها می‌توانند در حرکت اول خود یک یا دو خانه به جلو بروند و در ادامه تنها می‌توانند یک حرکت رو به جلو داشته باشند. (این قانون برای هر پیاده جداگانه صدق می‌کند)[7] در این دیاگرام، پیادۀ سفید خانۀ c2 در حرکت اول خود است. پس می‌تواند به خانۀ c3 یا c4 حرکت کند اما پیادۀ سیاه g5 از آنجا که در حرکت اول خود نیست، تنها می‌تواند به g4 برود.

پیاده‌ها تنها مهره‌های جلوی خود را به صورت مورب تا یک خانه مورد هدف قرار می‌دهند. بدین صورت یک پیاده در بهترین حالت تنها می‌تواند دو مهره را هدف بگیرد.[7] در دیاگرام مقابل در صورتی که یکی از مهره‌های سیاه در خانه‌های b3 یا d3 باشد، سفید می‌تواند با سرباز آن مهره را بزند. همین عمل می‌تواند برای سرباز سیاه در خانه‌های f4 و h4 میسر شود.

حرکت پیاده‌ها در آغاز بازی به هدف گشودن خطوط برای سوارها صورت می‌گیرد. به همین دلیل غالباً آغاز گشایش‌ها در ستون e و d صورت می‌گیرد تا راه فیل‌ها باز شود. اما در همه گشایش‌ها اینگونه نیست.[8]

حرکت آن‌پاسان

نوع دیگری از گرفتن مهره‌ها در شطرنج آن‌پاسان است. اختراع این حرکت در شطرنج به پیش از سده پانزدهم میلادی بازمی‌گردد.[9] آن‌پاسان یک حرکت ویژه در شطرنج محسوب می‌شود و تحت قوانین خاصی می‌تواند برای سرباز انجام شود. به عنوان مثال در صورتی که پیاده خودی از ردیف دوم به ردیف چهارم حرکت کند و پیاده حریف نیز در حرکت خودش با سرباز به همان ردیف برود، در این حرکت پیاده خودی می‌تواند سرباز حریف را برداشته و پشت آن قرار بگیرد. این حرکت تنها در اولین نوبت قابل انجام است و در حرکت بعدی امکان انجام آن وجود ندارد.[10]

ترفیع پیاده (ارتقا)

هرگاه هر کدام از پیاده‌های سفید یا سیاه به آخرین خانه در ستون مقابل خود برسند، که برای سفید ردیف هشتم و برای سیاه ردیف اول محسوب می‌شود، می‌توانند ترفیع یا ارتقا پیدا کنند. پیاده در هنگام ترفیع می‌تواند به هر مهره‌ای به جز شاه و خودش تبدیل شود.[11] این حرکت بلافاصله بعد از رسیدن پیاده به عرض آخر میسر می‌شود و در همان حرکت پیاده به ترفیع می‌رسد.[12] بازیکن‌ها اغلب قوی‌ترین مهره، یعنی وزیر را وارد بازی می‌کنند (فرزین شدن)[13] اما با توجه به شرایط بازی و تاکتیک شطرنج‌باز ممکن است وارد کردن مهره‌ای ضعیف‌تر نتیجۀ بهتری داشته باشد.[11]

ساختارهای پیاده‌ای

پیادۀ منفرد وزیر
abcdefgh
8
8
77
66
55
44
33
22
11
abcdefgh
پیادۀ منفرد وزیر که برای سفید شکل گرفته‌است

پیاده‌ای که از پیاده‌های مجاور خود جدا شده باشد، پیادۀ ایزوله شده نامیده می‌شود. پیادۀ ایزوله وزیر در هنگامی اتفاق می‌افتد که این اتفاق برای سرباز خانه d رخ دهد. پیادۀ منفرد وزیر می‌توانند در گشایش‌های گامبی وزیر پذیرفته شده، دفاع اسلاو، دفاع تاراش، هندی واریانت لنینگراد، سیسیلی آلاپین و کاروکان پانوف پدید بیاید.[14]

سفید دارای پیاده منفرد وزیر می‌تواند به حمله در جناح شاه بپردازد و پیاده خانه‌های مهم e5 و c5 را کنترل کند. سفید همچنین باید تلاش کند تا از تعویض سوارها به خصوص سوار سبک جلوگیری کند. سیاه اما به عنوان دفاع کننده باید سعی کند تا سوارها را تعویض کند و با رسیدن به آخر بازی از ضعف فاصله بین پیاده‌ها استفاده نماید. همچنین سیاه می‌تواند با قرار دادن سوار خود در خانۀ جلوی پیادۀ ایزوله سفید (d5) از پیشروی آن جلوگیری کند.[14]

در شکل مقابل، سفید دارای پیادۀ منفرد وزیر است. اگرچه ممکن است سیاه با داشتن دو جزیرۀ پیاده‌ای، در ظاهر برتری بیشتری داشته باشد، اما سفید دو خانۀ استراتژیک e5 و c5 را در دست دارد. پیادۀ منفرد وزیر در وسط بازی غالباً مناسب و در آخر بازی عمدتاً نامناسب است؛ چرا که با رسیدن به آخر بازی، سفید تهدیدهای کمتری روی شاه سیاه دارد و به همین خاطر توجه زیادی روی گرفتن این پیاده پدید می‌آید.[15]

ارزش مهره

مهره‌های شطرنج با توجه به عواملی مانند قدرت مانور و عملکرد، تعداد خانه‌هایی که به آن دسترسی دارند، تعداد خانه‌هایی که تحت کنترل دارند و میزان خطر و قدرت حمله ارزشیابی می‌شوند. در میان مهره‌های شطرنج، پیاده با ارزش نسبی یک، کمترین ارزشیابی را در میان مهره‌ها دارد.[31]

نماد
مهرهپیادهاسبفیلرخوزیر
ارزش۱۳۳۵۹

یونی‌کد

توسط یونی‌کد برای پیاده دو کد تعریف شده‌است:

♙ U+2659 پیاده سفید شطرنج (HTML ♙)[32]

♟ U+265F پیاده سیاه شطرنج (HTML ♟)[33]

پیاده در ادبیات

در ادبیات و متون قدیمی فارسی، از کلمه بیدق به جای پیاده استفاده می‌شده‌است. مسئله به انتهای صفحه رسیدن سرباز و ترفیع آن، مورد بحث افراد زیادی بوده‌است. عفیف‌الدین تلمسانی وزیر شدن سرباز را مانند این می‌داند که انسانی حقیر، به جایگاهی والا برسد و دچار کبر و غرور شود.[34]

تقدم قبل الرخ ابخس بیدقو آخر من امسی له القبض البسط
و لا خیر فی الدنیا و نعیمهااذا انحطت البازات و ارتفع البط

معنی: «قبل از قلعه، بیدق کم ارزش جلو افتاد و بیدق آخرین مهره‌ای است که قبض و بسط از آن اوست. هیچ خیری در دنیا و نعمت‌هایش نیست؛ وقتی که شاهین به پایین کشیده می‌شود و مرغابی اوج می‌گیرد.»

ار سویی دیگر ناصرخسرو با تعبیری دیگر، به بزرگی رسیدن سرباز را نشانه‌ای از عدالت اجتماعی می‌داند که موضوعی پسندیده‌است.[34]

بسا بیدق که چون خردی پذیردبه آخر منسب فرزین بگیرد

ناصرخسرو در این بیت به بزرگی رسیدن سرباز را نشانهٔ فروتنی می‌داند. به عقیدۀ او، تواضع، انسان‌های کوچک را همچون سرباز، به منزلت بالا می‌رساند.

همچنین سعدی در گلستان می اورد: پیاده عاج چو عرصه شطرنج به سر می برد فرزین می شود.[35]

از طرفی سلمان ساوجی نیز سرباز را بی‌ارزش می‌داند و بی‌مقدار بودن برخی افراد را به مهرۀ سرباز تشبیه می‌کند.[34]

این یقین است که در عرصهٔ ملک شطرنجبرتر از شاه یکی نیست به تمکین و وقار
دیده باشی که چو رخ بر طرف شاه نهدبیدقی، کم هنری، بی خطری، بی‌مقدار

منابع
  1. "Definition of PAWN". Merriam-Webster. Retrieved 2020-09-01.
  2. "A brief history of chess pieces". Mans.hu. July 9, 2017. Retrieved 2020-09-01.
  3. «The Piececlopedia: Pawn». www.chessvariants.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۹-۰۱.
  4. «How the Chess Set Got Its Look and Feel». smithsonianmag.
  5. «معنی شطرنج | لغت‌نامه دهخدا». www.vajehyab.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۸-۲۰.
  6. «حرکت پیاده (سرباز) در بازی شطرنج». شطرنج سفید.
  7. «آموزش حرکت مهره پیاده یا سرباز در شطرنج». chesstrainer. ۲۶ مرداد ۱۳۹۶.
  8. «نحوه شروع بازی شطرنج». باشگاه شطرنج ایران.
  9. Edward Scimia. "En Passant". About.com. Archived from the original on 18 March 2013. Retrieved 7 March 2013.
  10. "Rules of Chess: En passant capture FAQ". Chessvariants.org. Archived from the original on 23 March 2013. Retrieved 7 March 2013.
  11. «آموزش ترفیع پیاده در شطرنج». chesstrainer. ۷ مهر ۱۳۹۶.
  12. «حرکت‌های استثنایی در شطرنج». Vchess.
  13. «معنی فرزین | لغت‌نامه دهخدا». www.vajehyab.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۸-۲۰.
  14. «مقدمه ای بر پیاده ایزوله وزیر (پیاده منفرد وزیر)». vchess.
  15. «پیاده منفرد وزیر». vchess.
  16. «بلوکه کردن پیاده رونده». vchess.
  17. «آموزش پیاده رونده دور». باشگاه شطرنج ایران.
  18. «پیاده دو پشته». vchess.
  19. «Why are doubled pawns in this case particularly devastating?». stackexchange.
  20. «Doubled Pawns: Advantages & Disadvantages». ichess. مارس ۲۰, ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۶ مرداد ۱۳۹۹.
  21. «آشنایی با ساختار پیاده‌ای دیوار سنگی». vchess.
  22. «The Stonewall Pawn Structure». thechessworld.
  23. «Pawn Structure 101: Stonewall Formation». simplifychess. ۱۰ دسامبر ۲۰۱۸.
  24. «جزیرهٔ پیاده‌ای در شطرنج». vchess.
  25. «آرایش پیاده‌ها». vchess.
  26. «هر آنچه که می‌بایست در مورد ساختار پیاده ای کارلسباد بدانید». nf6. ۹ تیر ۱۳۹۷.
  27. «Methods of Playing in Positions with Carlsbad Structure - Part 1». Modern Chess. ۳ ژوئیه ۲۰۱۷.
  28. «The Carlsbad Structure – Anatoly Karpov's Way». thechessworld.
  29. «ساختار پیاده ای لندن (مثلث اسلاو)». vchess. دریافت‌شده در ۲۶ مرداد ۱۳۹۹.
  30. «Pawn Structure 101: The Slav Formation». simplifychess. دسامبر ۲۵, ۲۰۱۸.
  31. «آموزش ارزش مهره‌های شطرنج». chesstrainer. ۶ مهر ۱۳۹۶.
  32. «Unicode Character "♙" (U+2659)». compart. دریافت‌شده در ۲۶ شهریور ۱۳۹۹.
  33. «Unicode Character "♟" (U+265F)». compart. دریافت‌شده در ۲۶ شهریور ۱۳۹۹.
  34. قهرمانی، علی؛ قهرمانپور، معصومه (۱۰ تیر ۱۳۹۶). «بررسی تطبیقی کارکرد شطرنج در شعر شاعران دورهٔ عباسی و شاعران فارسی مکتب عراقی و آذربایجان».
  35. «گلستان باب هفتم در تأثیر تربیت حکایت شمارهٔ ۱۲». گنجور. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۲-۲۴.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ پیاده (شطرنج) موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.