نبرد پورتا کولینا

بنابراین ارتش عظیم سامنیت‌های پونتیوس تلسینوس و لوکانی‌های مارکوس لامپونیوس در مسیر پرنسته توسط نیروهای کورنلیوس سولا متوقف شدند؛ نیروهایی که تمامی تلاش‌ها برای نجات نیروهای محاصره شدهٔ گایوس ماریوس جوان را خنثی می‌کردند. در این میان، روند جنگ در دیگر جبهه‌ها باب میل نیروهای سولا بود: در گل آلپ، ارتش گایوس نوربانوس پس از چند پیروزی، در فائنتسا توسط متلوس پیوس تارومار شد و خود به رودس گریخت و بخشی از باقی‌ماندهٔ نیروهایش به جناح دشمن پیوستند.[8] کاربو هم که از خروج سولا از حومه کیوزی سودجُسته بود، خود را از کیوزی خارج ساخت و به خط جبهه فورلی ـ فائنتسا رفت تا با متلوس پیوس که آسیب‌پذیرترین فرد نیروهای اپتیمات‌ها پنداشته می‌شد، رویارو گردد. نتیجه امّا آن‌چیزی نبود که کاربو انتظارش را داشت: وی شکست زننده‌ای متحمل شد و کیوزی را نیز بی‌دفاع رها کرده بود تا به‌دست پومپئو بیفتد و نیروهایش در آنجا تاحدودی نیست و نابود شدند. وی به آفریقا گریخت امّا گایوس آلبینوس کارینا درعوض باقی‌ماندهٔ نیروها را جمع‌آوری کرده و شجاعانه تصمیم گرفت روانه پرنسته (در جنوب کیوزی و روم) شده تا به نیروهای تلسینوسی ملحق شود که در مسیر پرنسته متوقف شده بودند.

وضع ارتش سامنیتی که در نزدیکی پرنسته تجمع کرده بود، باوجود رسیدن نیروهای تقویتی داماسیپوس و سپس کارینا پُرمخاطره بود و بیم آن می‌رفت که بدتر شود؛ راه پرنسته که از سوی ارتش سولا برای ادامه دادن به محاصرهٔ ماریوس جوان مسدود شده بود ناگشودنی به‌نظر می‌رسید و همچنین انتظار می‌رفت ارتش گنئو پومپئو پس از شکست دادن کاربو در کیوزی نیز به نیروهای سولا بپیوندد. بدین‌وسیله ارتش ایتالیایی-سامنیتی نزدیک بود محاصره شود.[9] در این اوضاع و احوال، سران دموکرات به ابتکار پونتیوس تلسینوسِ پُرتوان و جنگجو تصمیم استراتژیک متهورانه‌ای گرفتند: قرار شد شکستن محاصرهٔ پرنسته را رها کرده و در عوض مستقیماً به‌سوی روم حرکت کنند، رومی که در این هنگام از دفاع کامل و مجهز بی‌بهره بود. این پیشروی بی‌باکانه به‌سوی روم از دیدگاه استراتژیکی امری مخاطره‌آمیز بود امّا محتملاً سران دموکرات و در رأس آنان تلسینوس از شکست‌های مکرر مضطرب شده و درعوض مصمم به گرفتن انتقامی سخت از روم شده بودند.[10] پونتیوس تلسینوس و جنگجویان سامنیت وی مصمم به جنگیدن در آخرین و تعیین‌کننده‌ترین نبرد برای دفاع از آزادی و هستی مردم ایتالیایی‌شان، اِعمال تنبیهی سخت علیه شهر منفور روم، نابودی کامل آن و ازریشه‌برکندن ساکنین آن بودند.

بدین‌ترتیب ارتش ایتالیایی-سامنیتی به رهبری پونتیوس تلسینوس به همراهی لوکانی‌های لامپونیوس و سران دموکراتیک از جمله کارینا، داماسیپوس و کنسورینوس در نیمه شب قلمرو پرنسته را رها کرده (دور زده) و در مسیر جاده لاتین باسرعت روانه روم شدند،[یادداشت 5] جایی که تنها در حد یک روز پیاده‌روی از پرنسته فاصله داشت. این نیروها در مسیر خود عملاً با برخوردی روبرو نشدند. آنان در صبحگاه یکم نوامبر ۸۲ پیش از میلاد به حومه روم رسیدند. تلسینوس که از این پیشروی موفقیّت‌آمیز بسیار سرخوش و مطمئن بود، ارتش خود را در فاصله دَه استادیایی پورتا کولینا[یادداشت 6] موضع داده و اردو زد.[11] وضع روم که تقریباً بی‌دفاع بود (زیرا سولا برای پیگیری محاصرهٔ ماریوس جوان هنوز در پرنسته بود) تراژیک می‌نمود؛ این پایتخت پس از سده‌ها باردیگر در خطر ویرانی و غارت تازه‌ای همانند آنچه در نبرد آلیا در ۳۹۰ پیش از میلاد از سوی گل‌ها (فرانسه) برسرش آمد، بود.

خطری که روم را تهدید می‌کرد بسیار جدّی بود؛ پونتیوس تلسینوس همچون هانیبال جدیدی تصور می‌شد که بی‌هیچ شک و تردیدی مصمم به تازش به پایتخت بی‌دفاع و شدیداً آسیب‌پذیر دشمن بود. در بامداد یکم نوامبر گروهی از سواران از میان جوانان شهر بسیج شده و به‌فرماندهی آپیوس کلودیوس شجاعانه از شهر خارج شدند تا با دشمن ایتالیایی رویارو شوند، امّا ارتش بزرگ سامنیت-ماریانی به آسانی آنان را شکست داده و فرمانده آنان کُشته شد.[یادداشت 7] خوف و دهشت شهر را فراگرفت و آشوب و غوغاهایی نیز درمیان شهروندانی که هراسناک از به‌راه انداختن «حمام خون» بودند، رخ داد.[12]

سولا از حرکت غیرمنتظره و بی‌باکانه ارتش تلسینوس به سوی روم آگاه شده و دانسته بود که دشمن جبهه پرنسته را رها کرده و در طول جاده لاتین درحال پیشروی به سوی روم است، پس سریعاً با ارتش خود برای نجات پایتخت روانه شد.[13] پیش‌قراولان ارتش سولا، هفتصد سوار به فرماندهی اکتاویوس بالبوس، در صبح یکم نوامبر به پایتخت رسیده و روحیه شهروندانِ تحت حمله را تقویت کردند؛ بالبوس پس از توقفی بسیار کوتاه سربازان خود را وارد نبرد با دشمن نمود.[14] سولا نیز پس از حرکتی طاقت‌فرسا از پرنسته در نیمروز به روم رسید و نیروهایش را در نزدیکی معبد ونوس اریچینا[یادداشت 8] در نزدیکی پورتا پیای امروزین مستقر ساخت و به اولین واحدهایی که فرارسیدند دستور داد پس از استراحتی کوتاه مستقیماً به خط مقدم رفته تا دشمن حمله کنند. به‌رغم مشاوره‌های معاونانش گنایوس کورنلیوس دولابلا و لوکیوس مانلیوس تورکواتوس که پیشنهاد کردند نبرد کلی را به تأخیر انداخته و پیش از روبرو شدن با دشمن استراحتی به لژیون‌های خسته بدهد، سولا تصمیم گرفت تردیدی به خود راه نداده و جنگ را در بعد از ظهر همان روز بیاغازد زیرا از بی‌نظمی و ترور محتمل در روم درطول شب نگران بود. جنگ در میان ساعات ۱۵ و ۱۶ یکم نوامبر آغاز شد.[15]

نبرد با وجود کاهش سطح دید، خونین و دراماتیک بود؛ ارتش ایتالیایی-سامنیتی با خشونت مفرطی می‌جنگید و تلسینوس با گشت‌زنی در خط مقدم سپاهش می‌کوشید سربازان خود را تشجیع و تحریک کند، و پیروزمندانه ادعا می‌کرد که روم درحال نابودی است، «نابود کنندگان آزادی ایتالیا» نیست‌ونابود خواهند شد، روز انتقام فرارسیده و اینکه لازم است «دشت» ی که «گرگ‌ها» ی رومی در آن آشیان گزیده بودند را ازمیان‌برد تا برای همیشه اقوام ایتالیایی آزاد شوند.[16] در ابتدای نبرد، جناح چپ روم خود را تحت حملات دشمن در وضعی دشوار یافت و سولا شخصاً در آنجا حاضر شد تا وضعیت را کنترل کند و آنان را به مقاومت برانگیزد، وی حتی در خطوط مقدم سپاهش سوار بر اسب حرکت می‌کرد، امری که خطر آن را داشت که نیزه‌ای از سوی دشمنانی که وی را شناخته بودند به‌سویش پرتاب شده و وی را بکُشد.[17] سولا که دیندار بود، خداوندگار آپولون را فرامی‌خواند تا وی را از گزند محفوظ داشته و در این نبرد یاری‌اش دهد. او دل به خطر می‌سپرد تا لژیون‌هایش را قوی‌دل کرده و به مقاومت برانگیزد. درحقیقت اوضاع جناح چپ روم بهبود نیافت؛ نیروها منحرف شده، عده‌ای به کمپ عقب کشیده، و بقیه به داخل دیوارهای شهر گریختند، و در این گیرودار عقب‌نشینی حتّی بسیاری از شهروندانی که برای مشاهده نبرد خارج شده بودند نیز کُشته شدند.[18] شایعاتی یأس‌آور مبنی‌بر شکست رومیان و مرگ محتمل سولا شایع شدند؛ این اخبار حتیّ تا کمپ پرنسته که اوفلا مشغول محاصرهٔ ماریوس جوان بود نیز رسید و به وی گفته شد که جنگ را باخته‌اند.[19]

سولا برای اجتناب از غیرقابل کنترل شدن دروازه ورود به شهر، دروازه‌ها را بست و نیروها ــ که دیگر راه فرار نداشتند ــ بالاخره موفق شدند خود را بار دیگر سازماندهی کرده، و باز جنگ را از سر بگیرند و از شکست کامل جناح چپ اجتناب کنند.[20] به‌تدریج لژیون‌های سولا ابتکار را در دست گرفته و یک‌ساعت پس از غروب، هجوم برده و به‌تدریج زمین را از سامنیت‌ها پس‌گرفتند؛ جنگ خونین در طول شب نیز ادامه یافت.

مارکوس لیسینیوس کراسوس، رهبر جناح راست نیروهای سولا در نبرد که پیروزی وی در این جناح کمک زیادی به سولا کرد.

در این میان، باوجود نبرد سهمگینی که در جناح چپ سولا جریان داشت، در جناح راست لژیون‌های کهنه‌سرباز سولا به فرماندهی کراسوس به پیروزی کاملی دست‌یافتند.[21] نیروهای کراسوس دشمنان مقابل خود را که از بازمانده‌های نیروهای ماریانی کارینا و داماسیپوس تشکیل شده بودند را درهم‌کوبیده و دشمن را تا شب تعقیب کردند تا اینکه به شهرک آنتمنائه[یادداشت 9] در شمال روم در مکانی‌که رود آنینه به تیبر می‌پیوندد، رسیدند؛ در اینجا کراسوس نیروهای خود را متوقف ساخت و پیک‌هایی به جانب سولا فرستاد تا وی را از پیروزی آگاه کند. پیک‌ها در نیمه شب به پورتا کولینا رسیده و به سولا گفتند که دشمن شکست خورده و تلفات بسیار سنگینی برجای گذاشته‌است. کراسوس درخواست تهیه خوراکی برای سربازان شجاع خود را نیز کرده بود.[22]سولا از این خبر برای تقویت روحیه نیروهایش بهره گرفت. بالاخره در صبحدم دوم نوامبر جناح چپ سولا پس از آن‌که کل شب را جنگید، بر سامنیت‌ها برتری یافت و پیروزی را تکمیل کرد. سولا شخصاً به آنتمنائه رفته و توانست برخی نیروهای دشمن در حدود ۳٬۰۰۰ نفر را متقاعد نماید که به جناح وی پیوسته و به رفقای خود حمله کنند؛ حادثه‌ای که در اوج نبرد رخ داده و پیروزی ارتش سولا و محافظه‌کاران را سرعت بخشید.[23]

بدینگونه روم از خشم و انتقام سامنیت‌ها برکنار ماند و نبرد با نابودی تقریباً کامل ارتش ایتالیایی-ماریانی پایان یافت. پونتیوس تلسینوس، فرمانده سامنیت‌ها، تا آخرین نفس خود جنگید.[24] روز بعد سران ماریان‌ها از جمله کارینا، داماسیپوس و کنسورینوس دستگیر شدند.

پس از پیروزی، سولا نسبت به بازندگان جنگ ــ به‌ویژه سامنیت‌ها که روم را با چنین تهدیدی مواجه کرده بودند ــ رفتار بیرحمانه‌ای داشت؛ به‌طوری‌که سه‌روز پس از نبرد ۳٬۰۰۰ تن از اسرا به نحوی بربرگونه و توحش‌آمیز کُشته شدند و سناتورهایی که در صحنه اعدام حضور داشتند را به وحشت انداخت.[25] بقیه منابع اظهار می‌دارند که سربازانی از دشمن که به‌شیوه خودسرانه اعدام شدند بالغ بر ۸٬۰۰۰ نفر بودند و اکثریت آنان را سامنیت‌ها تشکیل می‌دادند. افزون برآن سولا سر تلسینوس را قطع و به اسرای ماریان‌ها نیز رحم نکرد: داماسیپوس و کنسورینوس نیز کُشته و سربریده شدند.[26]