نبرد ایسوس

در سال ۳۳۳ پ.م ارتش هخامنشی با گذر از کوه‌های پیلانوس، به خلیج ایسوس[پ 1] در حوالی شهر کوچک ایسوس رسیدند و در جلگه پایاس تا رودخانه ساروس استقرار یافتند[پ 2] که زمینی در حدود ۱۵۰فرسنگ بود. قرارگاه کل ارتش در داخل شهر ایسوس قرار داشت، قسمت جنوبی جلگه ایسوس را کوه‌ها محاصره کرده بودند و در شمال آن دریای مدیترانه قرار داشت.[4][5] استقرار کل ارتش ایران در جلگهٔ ایسوس که وسعت کمی داشت باعث ایجاد مشکلاتی شد و در نتیجه فرماندهٔ سپاه مجبور به تقسیم ارتش به سه قسمت شد، بدین ترتیب کلیهٔ سوار نظام در ساحل شرقی رودخانه پیرانوس واقع در انتهای جلگهٔ شمال غربی ایسوس استقرار یافت و صدهزار پیاده‌نظام سنگین و سبک به همراه ارابه‌های جنگی، اردوگاهی عمومی در نیم فرسنگی مغرب شهر ایسوس ایجاد کردند و باقی نیروها در پنج راه بیلانوس که یک فرسنگ دورتر از اردوگاه ارتش بود قرار گرفتند و خود را آماده مقابله با ارتش اسکندر کردند.[6]

حرکت و مسیر دو ارتش به سمت ایسوس (در ترکیه امروزی)

کشورگشایی‌ها و فتح سرزمین‌ها توسط هخامنشیان باعث جمع شدن ثروتی هنگفت در خزانه‌های ایران شده بود و همین ثروت زیاد باعث درخشش سپاه ایران گشته بود به گونه‌ای که هرودوت در کتاب خود می‌نویسد که سلاح سربازان ایرانی سرتاسر با طلا مزین بوده‌است. کونت کورث مورخ رومی هنگامی که از داریوش سوم و نبرد ایسوس می‌گوید، آیینی از آیین‌های هخامنشی را بازگو می‌کند. براساس نوشته‌های او هنگامی که ارتش داریوش به سوی میدان نبرد ایسوس می‌رفت، آتشدان‌هایی از جنس سیم را پیشاپیش ارتش به حرکت درآوردند و مغها درحالی که سرود می‌خواندند، در اطراف آتش قرار گرفته بودند و پس از مغها، جوانان که تعدادشان به اندازهٔ روزهای سال بود[پ 3] با لباس‌های ارغوانی حرکت می‌کردند؛ سپس ارابه‌ای می‌آمد که اسب‌های سفید آن را می‌کشیدند و آن ارابه را مخصوص اهورامزدا می‌دانستند و در پشت ارابه اسبی درشت اندام و زیبا حرکت می‌کرد که هخامنشیان آن را اسب آفتاب[پ 4] می‌گفتند.[7] کمی عقب‌تر از این اسب ده ارابه که مزین به سیم و زر بوده‌است حرکت می‌کرده و سپس سواره نظام جاویدان که ده هزار نفر بود می‌آید، برخی از این سواره نظام‌ها جامه‌های زربافت داشتند و برخی طوق‌های زرین و یا قبایی داشتند با آستین‌های دراز که به سنگ‌های قیمتی مزین بود، آنها پیشاپیش گردونه شاه حرکت می‌کردند و این گردونه از دو سمت با پیکره‌های زرین و سیمین خدایان تزئین شده بود و شاه در درون آن نشسته بود و اسب‌ها زین‌های زرین داشتند و افسارهای تزئین شده به سنگ‌های قیمتی به آنها وصل بود. کنت کورث داریوش را در جامه ای ارغوانی که با نقره ملیله‌دوزی شده بود توصیف می‌کند و می‌گوید که ردایش از زر و طلا می‌درخشیده‌است و بر روی آن دو قرقی با زر نقش زده شده بود که یکی بر روی دیگری افتاده بود و به آن ضربه می‌زد، او کمربندی زرین داشت که قمه‌ای به آن آویخته شده بود که غلافی جواهرنشان داشت و در پی گردونه شاهی ده هزار نفر دیگر می‌آمدند و همگی نیزه‌هایی داشتند که به نقره مزین بود و پیکانی از زر داشت و سپس کمانداران که محافظ گنجینه شاهی بودند حرکت می‌کردند.[8][9]

موقعیت دو ارتش

موقعیت ابتدایی دو ارتش

موقعیت نهایی دو ارتش

شروع جنگ ایسوس و اولین زدو خوردهای این نبرد در ساحل رود پیرانوس بود که تا هنگام غروب آفتاب ادامه داشت و چون غروب آفتاب فرا رسید سپاه هخامنشی بر اساس دستوری که داشتند، عقب‌نشینی کردند و سپاه اسکندر را به سمت ایسوس که جبههٔ ثابتشان بود کشیدند، نتیجه پیشروی سپاه اسکندر به سمت ایسوس آن بود که بخشی از سپاهیان ایران به پشت سپاه اسکندر رخنه کرده و سعی کردند آنان را محاصره کنند و راه بازگشتشان را ببندند.[10][11]

ظاهراً شاهان هخامنشی بر اساس رسمی که داشتنه‌اند هنگامی که قصد رفتن به جنگ داشتند خزانه‌ای سیار به همراه سپاه روانه می‌کردند که مملو از ظروف و اشیاءِ گران‌بها بود. داریوش سوم نیز در نبرد ایسوس خزانهٔ باارزشی همراه خود به میدان نبرد برد که با عقب‌نشینی از صحنه جنگ تمام خزانه به دست سپاه مقدونی افتاد. براساس نوشته‌های کنت کورث خزانه شاهی را ششصد قاطر و سیصد شتر می‌بردند و کمانداران ارتش از آن محافظت می‌کردند. هنگامی که داریوش سوم در نبرد ایسوس عقب‌نشینی کرد، سپاه ایران دچار آشفتگی شد و در این بین خانوادهٔ داریوش و خزانهٔ شاهی به دست اسکندر افتاد و مقدونی‌ها هنگامی که خزانهٔ داریوش را دیدند دست از تعقیب او برداشتند و به تاراج خزانه پرداختند. آنان جواهرات و زر و سیم را بین خود تقسیم کردند، گفته شده اشیاءِ خزانه به حدی زیاد بود که آنان مجبور شدند دست به انتخاب بزنند و چیزهایی که گرانبهاتر بود را انتخاب کنند.[15][16][17]