مستر جیکاک

مستر جیکاک معروف به آیت‌الله سید جیجاک رئیس مالیه اصفهان در سال ۱۲۹۰ خورشیدی[1] و بنا به اسناد بجا مانده از شهربانی اهواز، یک نظامی انگلیسی بوده‌است که بعنوان رابط سیاسی ارتش انگلستان در زمان اشغال ایران توسط ارتش‌های متفقین در منطقه خوزستان فعالیت می‌کرده‌است. وظیفه وی ارتباط‌گیری با سران اقوام و عشایر و مقامات محلی ایران بوده‌است. ماژور درجه ای نظامی معادل سرگرد است. جیکاک در سال ۱۲۹۰ توسط مسیو مرنار رئیس کل مالیه ایران بعنوان مسئول مالیه اصفهان منصوب می‌گردد. بجز دو سند از شهربانی اهواز هیچ اطلاعات مکتوب و مستند تاریخی پیرامون وی وجود ندارد اما در میان مردم محلی در سالهای دهه ۲۰ و سپس در سالهای دهه ۹۰ شمسی در فضای اینترنت انبوهی شایعات و جعلیات پیرامون وی منتشر شده‌است که او را با عنوان «سید جیکاک» جاسوس انگلیسی معرفی می‌کنند. بسیاری از سایت‌های ایرانی عکس تئودور هرتسل یهودی اطریشی و بنیانگذار صهیونیزم را بعنوان عکس وی منتشر کرده‌اند. همچنین عکس دیگری از دکتر یانگ[2] اولین پزشک شرکت نفت انگلیس و ایران و بنیانگذار اولین بیمارستان نفت خاورمیانه، که در سال ۱۹۰۷ برای درمان کارکنان شرکت نفت به استخدام درآمده بود،[3] یا تصویر G.B. Scott از هیئت اکتشاف نفت در ایران و عراق در سال ۱۹۱۰ از وبگاه دانشکده پژوهش‌های شرقی و آفریقایی (دانشگاه لندن) کپی شده و[4] تحت عنوان «عکس سید جیکاک جاسوس انگلیس» منتشر می‌گردد.[2][5]

در میان انبوه جعل‌هایی که تحت عنوان وجود فردی بنام «سید جیکاک» در بین ایرانیان منتشر شده‌است؛ تصویرِ فوق که تصویرِ تئودور هرتسل یهودی اتریشی و بنیانگذار صهیونیزم است نیز دیده می‌شود. وی اساساً سالها قبل از ملی شدن صنعت نفت ایران مرده بوده.

ریاست مالیه اصفهان و بنیانگذاری ژاندارمری خزانه اصفهان

وی در آبان ۱۲۹۰ بعنوان رئیس مالیه اصفهان از سوی مسیو مرنار خزانه دار کل ایران منصوب می‌گردد. وی در این سمت با سردار اشجع و سپس سردار ظفر بختیاری حاکمان بختیاری اصفهان همواره در اختلاف بود. او در نظر داشت مالیات را قوت بخشد. ژاندارمری خزانه اولین بار توسط مورگان شوستر خزانه دار کل در تهران تأسیس شده بود. جیکاک و سردار ظفر بجز اختلاف در اصفهان نامه نگاری‌های متعددی به سوی مرکز کشور و شکایت از اقدامات یکدیگر داشتند.[1]

جیکاک و تئوری توطئه

یکی از اصلی‌ترین ریشه‌های جعل کردن داستان فرد موهومی بنام «سید جیکاک» و ادعای جاسوسی وی برای انگلیس و داستانهای مختلفی که به وی نسبت می‌دهند، مطلبی است که مهراب امیری مترجم بختیاری بدون هیچ سندی در پاورقی ترجمه خود بر کتاب جین راف گارثویت درج کرده‌است. امیری کتاب Khans and Shahs: A Documentary Analysis of the Bakhtiyari in Iran نوشته جین راف گارثویت را تحت عنوان «تاریخ سیاسی – اجتماعی ایل بختیاری» ترجمه کرده و در پاورقی صفحه ۲۲۹ ادعای خود پیرامون وجود کسی بنام «سید جیکاک» را آورده‌است. حال آنکه در نسخه انگلیسی کتاب چنین مطالبی وجود ندارد. این کتاب در ۱۹۸۳ چاپ و در ۱۳۷۳ ترجمه فارسی آن انتشار یافته‌است.[2]

نوشتار اصلی: نظریه‌های توطئه در ایران

تاریخچه

میجر جیکاک مشهور به مستر جیکاک یا سید جیکاک یکی از مأموران سازمان اطلاعاتی برون‌مرزی بریتانیا (MI6) در ایران بوده‌است که از پیش از جنگ جهانی دوم تا به ثمر نشستن نهضت ملی شدن صنعت نفت در میان ایل بختیاری و منطقه بویراحمد ایران فعالیت داشته‌است.[6]جیکاک در آغاز به عنوان شبانی کر و لال به مدت هفت سال در ایل بختیاری به آموختن فرهنگ و زبان بختیاری می‌پردازد و پس از فراگیری آن، به عنوان یک بختیاری در منطقه نفت‌خیز مسجدسلیمان سکنی می‌گزیند. در طول حضور خود در آن منطقه با فنون شعبده‌بازی و حربه‌های دیگر، توجه مردم محلی را به خود معطوف می‌دارد و خود را به عنوان یک روحانی شیعه، جا می‌زند.[7]در طول حضور خود در میان ایل بختیاری، با بهره‌گیری از خرافه‌گرایی و جهل مردم، به انجام اعمالی می‌پردازد که از وی به عنوان یکی از صاحبان کرامات و معجزات یاد می‌شده‌است. از آن جمله، با استفاده از دو مگنت و یک عصا که خاصیت آهنربایی داشته‌اند، کفش‌های خود را جفت می‌کرده‌است. در موردی دیگری، مدعی می‌گردد که علی را در خواب دیده‌است که مردم را به فاصله گرفتن از نفت توصیه کرده و آن را نجس خوانده‌است. وی کاغذی را به شکل دست انسان بریده، روی شانه خود چسبانده و در معرض آفتاب قرار گرفته‌است تا تفاوت فام میان جای انگشتان دست و رنگ طبیعی پوست ایجاد شود و آن را دست علی خوانده، که بر شانهٔ او کشیده شده‌است. همچنین، در مناظره‌ای با یک آخوند شیعه، مدعی آتش گرفتن ریش دروغگو می‌شود و با استفاده از ریش نسوز، حقانیت خود را ثابت می‌کند. وی همچنین عمامه ای نسوز داشته که از طریق آن به دیگران سید بودن خود را اثبات می‌کرده‌است.[6]جیکاک در راه جلوگیری از ملی شدن صنعت نفت تمام تلاش خود را بکار برد. او علاوه بر تشویق بختیاری‌ها به بی‌توجهی به ملی شدن صنعت نفت، کوشش نمود تا در کار هیئت خلع ید از شرکت نفت ایران و انگلیس خلل ایجاد نماید. به گفته حسین مکی به هنگام عزیمت هیئت خلع ید به آبادان، جیکاک تصمیم گرفت عده ای را تحریک کند تا اتومبیل اعضای هیئت را از روی پل بهمن شیر به داخل رودخانه بیندازد اما این توطئه ناکام ماند. سرانجام دولت ایران که به کارشکنی و اخلال جیکاک در امر ملی شدن صنعت نفت پی برده بود وی را از ایران اخراج نمود.

جعلیات پیرامون جیکاک و فرقه طلوعی

برخی منابع بنیانگذاری فرقه طلوعیان را به شخص موهومی بنام «سید جیکاک» نسبت داده‌اند اما اسناد فراوانی حاکی از ان است که این فرقه توسط «آقا بابا رضایی» یا فردی بنام «مندنی» بنیانگذاری شده‌است و در جریان اختلافات سران طوایف در منطقه خوزستان و لرستان و با حمایت مخالفان مصدق در مرکز کشور گسترش یافته‌است.[8]

منابع
  1. «حاکمان بختیاری‌تبار اصفهان» (PDF). مجله گنجینه اسناد.
  2. «مستر جیکاک؛ افسانه یا واقعیت!؟». عباس امام. خبرگزاری ایسنا.
  3. «تاریخ و نفت؛ آشنایی با اولین پزشک صنعت نفت ایران». نفت ما.
  4. «The earliest oilmen and their relationships with the Bakhtiari Khans». soas.
  5. «بازخوانی یک اتفاق نادر در تاریخ معاصر ایران "آیت‌الله جیکاک"؛ جاسوسی که نفت را نجس اعلام کرد». 598.
  6. [، ترجمه: مهراب امیری] (۱۳۷۳). تاریخ سیاسی اجتماعی ایل بختیاری. تهران: سهند. مقدار |author-link1= را بررسی کنید (کمک)
  7. زرین‌کلک، بهناز (۱۳۸۲). اسنادی از روابط ایران و انگلیس (۱۳۲۰–۱۳۲۵)ه‍.ش. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. کاراکتر zero width joiner character در |عنوان= در موقعیت 44 (کمک)
  8. محمد مهدی مرادی خلج؛ محمدمهدی روشنفکر (۱۳۹۳ خورشیدی). «پدیدهٔ طلوعیان و نقص انگلیسی‌ها در شکل‌گیری آن». دوفصلنامه پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران. ۵ (۳): ۱۵۳–۱۷۳. از پارامتر ناشناخته |ماه= صرف‌نظر شد (کمک); تاریخ وارد شده در |سال= را بررسی کنید (کمک)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.