شیخعلیخان زنگنه
شیخعلیخان زنگنه (زاده ۹۹۰ - درگذشته ۱۰۶۸) سیاستمدار اهل ایل زنگنه کرمانشاه بود، که در فاصله سالهای ۱۰۴۸ تا ۱۰۶۸ هجری شمسی، برای نزدیک به ۲۰ سال، بعنوان وزیر اعظم شاه سلیمان صفوی فعالیت نمود.
شیخعلیخان زنگنه | |
|---|---|
| وزیر اعظم صفویان | |
| پادشاه | شاه سلیمان صفوی |
| پس از | میرزا محمد مهدی کرکی |
| پیش از | وحید قزوینی |
| اطلاعات شخصی | |
| زاده | ۱۶۱۱ میلادی کرمانشاه |
| درگذشته | ۱۶۸۹ میلادی اصفهان |
| ملیت |  ایرانی |
| پیشه | سیاستمدار |
| دین | اسلام |
| لقب(ها) | شیخعلیخان |
شیخعلی خان فرزند علی بالی بیک زنگنه، از بزرگان ایل زنگنه بود. شیخعلی خان در سال ۱۰۴۹ق به امارت ایل زنگنه رسید و در زمان شاه عباس دوم به سال ۱۰۶۴ق/۱۶۵۳م به عنوان حاکم کرمانشاه منصوب شد.[1]
شیخعلی خان در طول بیست سال وزارت خود کارهای بزرگی انجام داد و کشور را از لحاظ اداری، اقتصادی، نظامی و سیاست خارجی، حیاتی نو بخشید و سرانجام پس از حدود بیست سال وزارت در سال ۱۱۰۰ق درگذشت.
شیخعلیخان در فرهنگ عامهٔ مردم کرد
ضرب‌المثلی مشهور در زبان کردی وجود دارد که «شا به‌خشێ، شێخعه‌لیخان نیه‌به‌خشێ»، یعنی «شاه می‌بخشد، شیخعلیخان نمی‌بخشد»، به سختگیری شیخعلیخان زنگنه اشاره دارد. شاه سلیمان صفوی اقدام به پرداخت برخی انعام‌ها و بخشش‌ها می‌کرد و بار سنگینی بر بودجه مملکت وارد می‌کرد، اما شیخعلی خان زنگنه از پرداخت چنین ارقامی سرباز می‌زد. به همین دلیل این ضرب‌المثل در میان مردم بر سر زبان افتاد.[2]
همچنین قلهٔ کوه پراو در کرمانشاه به نام شیخعلیخان زنگنه، قلهٔ شیخعلیخان نام گرفته‌است.
عمارت‌ها و بناهای منسوب به شیخعلیخان زنگنه
در دوران شیخعلیخان زگنه ساختمان‌های زیادی از قبیل رباط‌ها، مسجدها و مدرسه‌های مختلفی در اصفهان و شهرهای دیگر ساخته شده‌است. برخی از مهم‌ترین ساختمان‌های منسوب به شیخعلیخان عبارت‌اند از:[3]
- مسجد خان، که در سال ۱۰۹۰ قمری ساخته شد و در محلۀ تراواسکان قرار دارد.
- حمام خان، در مجاورت مسجد خان
- کاروانسرای چاله‌سیاه در اصفهان
- مدرسه شیخعلیخان زنگنه در تویسرکان
- راسته بازار چارسوق در تویسرکان
- حمان خان، در محلۀ جولاستان تویسرکان
- کاروانسرای تویسرکان
- پل قدیمی تویسرکان
- آب‌انبار اسدآباد
- تعمیر مسجد جامع اسدآباد
- قلعۀ شیخعلیخان در همدان
- کاروانسرای اسدآباد
- پل شیخعلیخان در زرقان فارس
- کاروانسرای بیستون
- کتیبۀ وقفنامۀ شیخعلیخان در بیستون
- کاروانسرای ماهیدشت
- کاروانسرای سرپل ذهاب
- کاروانسرای هارون‌آباد (اسلام‌آباد غرب)
- کاروانسرای کرند
- کاروانسرای قصر شیرین
- کاروانسرای کنگاور
- کاروانسرای صحنه
- کاروانسرای سنقر
- مقبرۀ فاضل تونی ملا عبدالله محمد تونی بشرویه‌ای در جادۀ کرمانشاه به بغداد در نزدیکی پل کهنۀ قره‌سو.
جستارهای وابسته
- مسجد شیخ علیخان زنگنه
- مدرسه شیخ علیخان زنگنه
- کاروانسرای شیخ علی خان زنگنه
- وقف‌نامه شیخ علیخان زنگنه
- محلهٔ شیخ علیخان اصفهان
- قلهٔ شیخعلیخان
منابع
- پژوهشی دربارهٔ شیخعلی خان زنگنه، دکتر علیرضا کریمی
- خبرگزاری ایسنا؛ ریشه ضرب‌المثل «شاه بخشید، اما شیخعلیخان نبخشید» کجاست؟، اردشیر کشاورز، سه‌شنبه ۴ آذر ۱۳۹۳؛ بازدید در ۲۴ اوت ۲۰۱۵.
- سهامی، ۱۳۸۰: ۱۰۲-۱۰۱.
کتاب‌شناسی
- مردوخ کردستانی، محمد. بی‌تا. تاریخ مردوخ: تاریخ کرد و کردستان، سنندج: کتابفروشی غریقی.
- جلیلی،محمدحسین. ۱۳۴۷. کرمانشاهان باستان از آغاز تا آخر سدۀ سیزدهم، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر.
- کریمی، علیرضا. ۱۳۷۹. پژوهشی دربارهٔ وزارت شیخعلیخان زنگنه وزیر شاه سلیمان صفوی، تبریز: انتشارات سالار.
- سهامی، علی. ۱۳۹۸. تاریخ به افق مرزبانان کُرد: بررسی نقش کردهای کلهر و زنگنه در شطرنج سیاسی صفویه و عثمانی، کرمانشاه: دیباچه، چاپ اول.