شکرتیغال
شِکَرتیغال (نام علمی: Echinops) سرده‌ای از گیاهان چندساله‌است. نام‌های دیگر آن در قدیم شکرتیار، خارشکر و تیغ قندک بوده‌است. شکرتیغال که براحتی در آب حل میشود دارای ۲۳ درصد قند ترهالوز، طعمی شیرین و لعاب‌دار است و بعنوان لینت‌بخش و برطرف‌کننده سرفه و نیز پائین آورنده تب مصرف میشود.
| شکرتیغال | |
|---|---|
 | |
| سن سپردار بر روی یک شکرتیغال معمولی (Echinops adenocaulos) | |
| آرایه‌شناسی | |
| فرمانرو: | گیاهان |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | گیاهان گلدار |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | دولپه‌ای‌های نو |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | آستریدها |
| راسته: | میناسانان |
| تیره: | کاسنیان |
| تبار: | تیغالان[1] |
| سرده: | شکرتیغال کارل لینه |
| گونه‌ها | |
|
در حدود ۱۲۰ گونه | |
گیاهان این سرده را خارشکرها و قندرونک‌ها هم نامیده‌اند.
این سرده در ایران ۵۴ گونه گیاه علفی چندسالهٔ خاردار دارد که معمولاً انحصاری ایران‌اند.
شکرتیغال گیاهی است خاردار به‌شکل خارخسک که گل‌هایش به‌شکل گلوله‌ای خاردار و آبی‌رنگ در انتهای ساقه قرار دارند. این گیاه در سراسر بر قدیم می‌روید. بر روی برگ‌ها و ساقه ٔ این گیاه حشره‌ای از راسته ٔ قاب‌بالان بنام خزوکک برای نگهداری تخم‌ها و نوزاد خود پیله‌ای می‌تند به اندازه یک فندق که سفیدرنگ است. نوزاد پس از آن‌که به حشره بالغ بدل شد پیله را سوراخ می‌کند و از آن خارج میشود. جنس پیله ٔ این حشره که از ترشحات گیاه شکرتیغال ساخته شده ترکیبی از مواد سلولزی و نشاسته و مواد ازته و به‌مقدار زیاد (در حدود ۲۵ درصد) قند مخصوصی بنام ترهالوز است. در پزشکی قدیم از این پیله که بنام شکرتیغال یا گل تیغال می‌نامند بعنوان ملین و متعادل کنندهٔ دستگاه گوارش استفاده می‌کردند. در بازار منظور از شکرتیغال همین گل تیغال پیله ٔ خزوکک است و خود گیاه را بنام تیغال می‌نامند.[2]
گیاهان مولد شیرابه‌های قندی (مان) شکرتیغال در اغلب استان‌های ایران به ویژه یزد (مهریز) خراسان، فارس(جهرم)، اصفهان، کرمان، کرمانشاه، همدان، لرستان، شاهرود مازندران و تهران و زنجان در بلندای ۱۸۰۰ متری از سطح دریا رویش و پراکندگی داشته و جمع‌آوری محصول نیز کم و بیش در این مناطق صورت می‌گیرد. در بسیاری از مناطق ایران به رغم وجود و وفور گیاه شکرتیغال آثاری از فعالیت و وجود حشره مشاهده نمی‌شود.[3] این دارو برای تارهای صوتی مفید است و در رفع خش صدا مؤثر است. توصیه میشود مقداری از آن را در نصف لیوان آب جوش بریزید یک قاشق غذا خوری عسل به آن اضافه کنید و به مدت ۲۰ دقیقه منتظر بمانید بعد آن را در فواصل زمانی مختلف جرعه جرعه میل کنید.
نگارخانه
شکرتیغال از پوشش گیاهی و دارویی ارتفاعات روستای زالی 1398
منابع
- مظفریان، ولی‌الله، فرهنگ نام‌های گیاهان ایران: لاتینی، انگلیسی، فارسی تهران: فرهنگ معاصر ۱۳۷۵، ص۱۹۵.
- Cynareae
- لغت‌نامهٔ دهخدا، سرواژهٔ شکرتیغال.
- دانشگاه جامع علمی کاربردی، مجتمع آموزشی وزارت جهاد کشاورزی کرج، موضوع: مان‌ها، استاد: دکتر نظریان، تهیه‌کننده: رضا ابراهیمی، بهار ۸۵.