ساقی‌نامه

ساقی‌نامه به نقل از دهخدا «نوعی شعر مثنوی در بحر متقارب [مثمن مقصور یا محذوف] است [وزن و گویش حماسی دارد] که در آن شاعر خطاب به ساقی کند و مضامینی در یاد مرگ و بیان بی‌ثباتی حیات دنیوی و پند و اندرز و حکمت و غیره آورد. با اینکه این نوع شعر را به علت ذکر باده و جام با سایر اشعار خمریه مناسبتی است اما دو شرط اینکه مثنوی باشد و در بحر متقارب گفته آید آن را نوع خاصی در میان اشعار فارسی قرار می‌دهد و نیز روح خاص فلسفی و اخلاقی و عرفانی این نوع منظومه‌ها با مضامین عادی سایر خمریات تفاوتی آشکار دارد.»

برای مثال ساقی‌نامه متفاوت از مغنی‌نامه و خمریه است. مغنی‌نامه خطاب به مغنی است و دعوت و ترغیب اوست به خواندن آواز و سرود و رامش‌گری (به نقل از دهخدا). شعرهایی که در توصیف شراب سروده شوند خمریه نامیده می‌شوند (مانند خمریه‌های رودکی و منوچهری. خمریه از عرب وارد فارسی شده و والد ساقی‌نامه شمرده می‌شود.)

هرچند که نظامی را مبتکر ساقی‌نامه می‌دانند[1]، برخی معتقدند ساقی نامه ها از شاهنامه نیز تاثیر پذیرفته اند[2]. نظامی گنجوی، ملهم از ابیات پراکندهٔ شاه‌نامه، سرایندهٔ نخستین منظومهٔ مستقل از این نوع است. بعدها دیگران نیز راه نظامی را ادامه دادند و ساقی‌نامه را به سبکی در شعر کلاسیک ایران تبدیل نمودند. ساقی‌نامهٔ حافظ، میر رضی آرتیمانی ، نظامی و ملهم کاشانی معروف‌ترین ساقی‌نامه‌های ادبیات ایرانند.

اجرای آوازی ساقی‌نامه‌ها (که صوفی‌نامه نیز نامیده می‌شوند) معمولاً در مایه‌های همایون، بیات اصفهان و ماهور (و بعضی وقت‌ها نوا) است. ساقی‌نامه در افشاری "کُشته مرده" هم نامیده می‌شود.

ابیاتی از ساقی‌نامهٔ رضی‌الدین آرتیمانی:

الهی به مستان میخانه ات به عقل آفرینان دیوانه ات
به مستان افتاده در پای خمبه رندان پیمانه پیمای خم
که خاکم گل از آب انگور کنسراپای من آتش طور کن

ابیاتی از ساقی‌نامهٔ حافظ:

بیا ساقی آن می که حال آورد کرامت فزاید کمال آورد
بیا ساقی آن می که عکسش ز جام به کی‌خسرو و جم فرستد پیام
به من ده که بدنام خواهم شدن خراب می و جام خواهم شدم
بده تا روم بر فلک شیر گیر به هم بر زنم دام این گرگ پیر

ابیاتی از ساقی‌نامهٔ وحدت کرمانشاهی:

بیا ساقی و می به گردش درآر که دل گیرم از گردش روزگار
میی ده که چون ریزیش در سبو برآرد سبو از دل آواز او

ابیاتی از ساقی‌نامهٔ امیدی تهرانی:

بیا ساقی آن تلخ شیرین گوار که شیرین کند تلخی روزگار
بیا ساقی آن جام گیتی نما که از جم رسیدست دورش به ما
بیا ساقی آن آفت عقل و هوش بیا ساقی آن لعبت لعل پوش
به من ده که بی هوشیم آروزست به مستان هم آغوشیم آروزست

ابیاتی از ساقی‌نامهٔ هوشنگ ابتهاج :

بیا ساقی آن می که جام آفرید به من ده که جان جامه بر تن درید
کجا تن کشد بار هنگامه اش که او جان جان است و جان جامه اش
بیا ساقی آن می که خون حیات ازو شد روان در رگ کاینات
به من ده که خورشید رخشان شوم ز گنج نهان گوهرافشان شوم


ابوالحسن صبا ملودی ای با نام ساقی نامه و در دستگاه همایون ساخته است که در آلبوم دوره های سنتور استاد ابوالحسن صبا (لوح چهارم) ارائه شده است.

ایرج خواجه امیری (در فیلم جوانمرد)،علیرضا افتخاری در آلبوم شور عشق ، شهرام ناظری در آلبوم ساقی نامه و حسام الدین سراج در آلبوم آیینه رو تصنیف هایی با اشعار و ملودی ساقی نامه اجرا کرده اند

کتاب‌شناسی
  • ساقی نامه ها: نگرشی به ساقی نامه‌ها در ادب فارسی همراه با شرح حال مختصر ساقی نامه سرایان و اشعار آنان تالیف سیداحمد حسینی کازرونی
  • ساقی نامه در شعر فارسی گردآورنده: احترام رضایی
  • کتاب دوره‌های سنتور ردیف ابوالحسن صبا فرامرز پایور

پیوند به بیرون
  1. «حکیم نظامی مبتکر ساقی نامه». پرتال جامع علوم انسانی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۸-۳۱.
  2. «نظری بر شاهنامه و تأثیر آن بر ساقی نامه ها». پرتال جامع علوم انسانی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۸-۳۱.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.