رقص چوب

به گویش خراسانی به این رقص چو بازی گفته می‌شود و انواع و نام‌های مختلفی دارد همچون چو بازی تک نفره، چو بازی دو نفره، فارفاره و ... که بیشتر در شهرهای تربت جام، تربت حیدریه، سبزوار، بیرجند و سرخس انجام می‌شود.[2]

آنچه امروزه به عنوان چوب‌بازی شناخته می‌شود، ادامهٔ رقص شمشیر است که ایرانیان باستان به خصوص سپاهیان خراسان و گذشته برای استمرار آمادگی دفاعی مبارزان خود در زمان صلح با این رقص شمشیر به تقویت روحیه و آمادگی دفاعی نیروهای خود کمک می‌کردند. همچنین این رقص به رقص چاپی نیز شباهت‌هایی دارد. رقص شمشیر که ابتدا با یک نوع رقص معنوی و چرخش سماعی آغاز می‌شود در اصل همان چرخش حول محور وجود است که در فلسفهٔ رقص‌های سماع آمده‌است. دستان رو به آسمان و چرخش‌های مرتب و منظم هریک دارای معانی خاص خود است.[3]

رقص شمشیر یکی از اصیل‌ترین رقص‌های آریایی یا همان خراسان بزرگ که در شمال‌شرق می‌زیستند بود، و که از دیرباز در این منطقه حفظ شده‌است. آنچه امروزه به عنوان چوب‌بازی شناخته می‌شود، ادامهٔ رقص شمشیر است که ایرانیان باستان به خصوص سپاهیان خراسان و گذشته برای استمرار آمادگی دفاعی مبارزان خود در زمان صلح با این رقص شمشیر به تقویت روحیه و آمادگی دفاعی نیروهای خود کمک می‌کردند. رقص شمشیر که ابتدا با یک نوع رقص معنوی و چرخش سماعی اغاز می‌شود در اصل همان چرخش حول محور وجود است که در فلسفۀ رقص‌های سماع آمده‌است. دستان رو به آسمان و چرخش‌های مرتب و منظم هریک دارای معانی خاص خود است.[4]

رقص چوب یا شمشیر خراسانی

رقص چوب خراسانی استمرار رقص شمشیر خراسانی است.[5]

در رقص محلی چوب و شمشیر با سمبولیسم رو به رو هستیم، یعنی رنگ لباس ها(سفید) به مثابه نیروی خیر، چوب و شمشیر(ابزار در جنگ) به مثابهٔ نیروی شر در مبارزه با بدی‌ها می‌باشد که این دو نیرو را در برابر یکدیگر قرار میدهند و به نظر می رسد یکی از باور های جهان بینی زرتشتی خراسانیان است که در آن جهان را صحنه برخورد بین شر و خیر می بینند.[6] همچنین لباس‌های پرچین به هنگام نشستن و برخاستن و دور زدن در یک دایره نمایانگر پویایی و حرکت تمام نیروها در زندگی است. کمربند موجود در لباس، آمادگی افراد را برای رزم نشان می‌دهد. به‌طور کلی نوعی زبان ایماء و اشاره در این رقص به کار گرفته می‌شود تا افراد از طریق ارتباط پیام‌های گوناگون صلح، شادی و غیره را با توجه به کارکردهای مختلف در طول زمان القا نمایند. به عبارت دیگر یکی از رقص‌های آیینی و حماسی است که از پیشینهٔ تاریخی برخوردار است، به این معنا که مناسک گرد هم آیی افراد را در سیستم کنش‌های اجتماعی می‌توان مشاهده نمود.

در نیمه شمال شرقی فلات ایران خارج از مرزبندی‌های سیاسی امروزی، خراسان بزرگ یکی از مهد های اصلی ایران در رقص های آیینی و باستانی آریاییان بوده و است. خراسان سرزمینی است که ساکنانش چه در اسطوره‌های شاهنامه وچه در تاریخ همواره کمربسته دفاع از مرزهای ایران بوده‌اند. آن‌ها سربازان آماده ایران بودند و رقص شمشیر نیز نمادی از همین پیشینه تاریخی است. رقص آیینی شمشیر در خراسان رقص دیرپایی است که پیشینه آن به بیش از سه هزار سال پیش می‌رسد که سینه به سینه به نسل‌ها بعد منتقل شده‌است. پژوهشگرات رقص را دارای قدرت اجتماعی بسیار زیادی می دانند که می‌تواند شمار بسیاری از مردان و زنان و جوانان را در حرکت‌های منظم و بر اساس قواعدی ثابت ، موزون و معینی متحد سازد. به همین دلیل تأثیری اجتماعی دارد و می‌تواند بهترین شکل آمادگی برای جنگ باشد. جز این رقص معنای جادویی-آیینی و دینی بسیار مهمی دارد و ایفای همان نقشی را در باور اقوام ابتدایی می کند که دعا در فرهنگ‌های پیشرفته انجام می دهد. انچه امروزه به عنوان چوب بازی در رقص های خراسانیان شناخته می‌شود ادامه رقص شمشیر است که پارتیان یا همان خراسانیان گذشته برای استمرار آمادگی دفاعی مبارزین خود در زمان صلح با این رقص شمشیر به تقویت روحیه و آمادگی دفاعی نیروهای خود کمک می‌کردند. رقص آیینی شمشیر در سیستان جنبه کاملاً دفاعی دارد و داستان دو پهلوان رو در روی یکدیگر است که هر دو سپر به سپر شده و رزم پهلوانی شروع می‌شود تا یکی شکست بخورد و برای فرد پیروز سرنا یا همان ساز و موسیقی پیروزی می زنند. بسیاری از نقش هایی که در سنگ ها و غارهای خراسان دیده میشود نشان از قدمت چندین هزار ساله این رقص باستانی در این منطقه دارد.[7]

1. «رقص خراسانی (چوب بازی)». ویزیت ایران. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۴.
2. «ریشه‌شناسی رقص باستانی چوب‌بازی خراسانی».
3. «رقص شمشیر - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد». fa.m.wikipedia.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۴.
4. «رقص خراسانی (چوب بازی)». ویزیت ایران. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۴.
5. «رقص شمشیر خراسانی».
6. «جهان بینی آیین زرتشت و مزدیسنا در خراسان».
7. «تاریخچه رقص خراسانی».