درگیری مرزی چین و شوروی

منتهی‌الیه شرق آسیا در قرون قبلی هم شاهد دعواهای دو همسایه بزرگ بود. در اواخر قرن ۱۷، یرماک تیموفیویچ و قزاق‌های ماجراجویش که ایوان مخوف فرستاده بود، با غلبه بر خانات سیبری به مرزهای امپراتوری چینگ نزدیک شدند. این شروع دعوایی بود که ۴۰ سال طول کشید و سرانجام با پیروزی چینگ تمام شد. با زوال قدرت چینگ، روس‌ها به آسانی در نیمه دوم قرن ۱۹ آمور و ساحل شرقی اوسوری را گرفتند و بدین سان اساس مهمترین بندرشان در شرق، ولادی‌وستوک نهاده شد. یک قرن بعد همین‌جا محل دعوای دو نظام بزرگ کمونیستی شد، نظام‌هایی که پیشتر متحدان اساسی یکدیگر بودند .
تحرکات بزرگ نظامی از نیمه دهه ۱۹۶۰ شروع شده بود. ارتش سرخ در هراس از اقدامات مشکوک چین در آغاز سال ۱۹۶۹، ۲۲ لشکر که عمدتاً لشکرهای پیاده و توپخانه بودند در طول مرز ۲۵۰۰ کیلومتری با چین مستقر کرده بود. این تحرکات در پاسخ به تجمع ۳۴ لشکر ارتش آزادیبخش خلق چین (شامل دو لشکر دفاع مرزی، ۲۴ لشکر پیاده، ۲ لشکر زرهی و ۶ لشکر توپخانه) انجام شده بود. وضعیت بسیار شکننده می‌نمود. مرزبانان دو طرف شروع به درگیری‌های لفظی در دو طرف مرز کردند و بلندگوهای تبلیغاتی دو طرف فعال شده بودند.

جزیره دامانسکی (ژنبائو) واقع در میانه رودخانه اوسوری در روز ۲ مارس ۱۹۶۹، نقطه شروع تنشی بود که تا ۳۲ سال بعد ادامه داشت. در حالت عادی نیروهای مرزبانی شوروی در حال گشتزنی در جزیره بودند. سه دسته پیاده‌نظام آموزش دیده ارتش چین به ناگاه به صورت عجیبی از رودخانه گذشتند و وارد جزیره شدند. دسته هفت نفری تحت فرمان ستوان ایوان استرلنیکوف اولین نیرویی بود که آن‌ها را مشاهده کرد. ستوان و دسته همراهش ضمن نزدیک شدن به چینی‌ها تلاش کردند با هشدار زبانی آنان را متوقف کنند.
استرلنیکوف و همراهانش با آتش باری ناگهانی رو به رو شده و همه کشته شدند. نیروهای چینی با پشتیبانی آتش یک واحد توپخانه و دو واحد خمپاره انداز به سرعت در جزیره پخش شدند. نیروی کوچک مرزبانی روس که شامل ۳۰ سرباز بود به سرعت متلاشی شد و اعضایش به ضرب سرنیزه یا آتش دشمن به قتل رسیدند.
این نبرد کوچک هر چند ابعاد نظامی خاصی نداشت، باعث سراسیمه شدن ارتش سرخ شد و از طرف کرملین آبروریزی تلقی شد. به سرعت واحدهای توپخانه و زرهی شامل سلاح‌هایی نوین و تا آن زمان دیده نشده به محل اعزام گردیدند. ستوان پوپوف، افسر مرزبانی، بعدها خاطراتش را چنین به یاد آورد: «شب منتهی به ۱۵ مارس، به من و افرادم دستور داده شد همراه ۴ دستگاه نفربر بی‌تی‌آر-۶۰، وارد دامانسکی شویم و اگر چینی‌ها آن جا بودند نابودشان کنیم، اگر نبودند، همان‌جا موضع دفاعی بگیریم. ساعت ۱:۳۰ نصفه شب حرکت کردیم. کلی نارنجک برداشتیم، ۴۵ نفر و ۴ تا بی‌تی‌آر-۶۰ بودیم».
ستوان پوپوف و مردانش ساعت ۵:۳۰ صبح وارد گوشه شمالی جزیره شدند و حرکت به سمت جنوب را شروع کردند. خبری از حضور افراد و ادوات چینی در جزیره نبود. افراد به دستور پوپوف پراکنده شدند و موضع گرفتند، نفربرها برای هدف قرار نگرفتن در حال حرکت ماندند. ناگهان صدای بلندگوهای چینی که به روسی هشدار خروج و شعار «مرگ بر برژنف» می‌دادند بلند شد. ساعت ۹:۴۵ دقیقه صبح ۱۵ مارس، رگبار مسلسل روی گشتی‌های شوروی که در حال حرکت در جنوب جزیره بودند شروع شد. گروه‌های «خط شکن» چینی با همان تاکتیک جنگ کره همراه پشتیبانی توپخانه حمله را آغاز کردند. نبرد در جزیره یک ساعت و نیم طول کشید. روس‌ها که مهماتشان در حال ته کشیدن بود، زخمی‌ها را سوار نفربرها کردند و از جزیره خارج شدند. هنوز خبری از پشتیبانی آتش ارتش سرخ نبود. بعد از ظهر بود که پروازهای شناسایی روس‌ها شروع شد. خمپاره اندازهای چینی آن طرف رودخانه را هم زیر آتش گرفتند.
یک موضع ضدتانک اس.پ. گ-۹ و یک ب.ت. اِر-۶۰ صدمه دیدند و یک سرباز دیگر شوروی کشته شد. فرماندهی منطقه ای شوروی که سرسختی چینی‌ها را شاهد بود، یک دسته از تانک‌های جدید تی-۶۲ شامل ۹ دستگاه را به صحنه نبرد اعزام کرد. این اولین باری بود که تی-۶۲ یک نبرد واقعی به خود می‌دید. دور جدید نبرد شروع شد .
شاسی چپ یکی از تی-۶۲ها هدف آتش یک نارنجک راکتی تایپ ۵۶ (کپی چینی RPG-2) قرار گرفت که به کشته شدن راننده و از کار افتادن تانک منجر شد. روس‌ها باز هم عقب کشیدند. ژنرال‌های ارتش سرخ که دریافته بودند ارتش چین بر خلاف تصورشان یک نیروی میلیشیایی نیست، سرانجام تصمیم نهایی را گرفتند. بعد از ظهر و شامگاه روز ۱۵ مارس ۱۹۶۹، سلاح مخوفی در ساحل رودخانه اوسوری وارد کارزار شد که تا همین امروز هم در نبردهای بسیاری از مناطق جهان کارکرد مؤثر دارد: پرتابگرهای راکت ۱۲۲ میلی‌متری ۴۰ تایی ب‌ام-۲۱ گراد. به مدت ۹ ساعت، ۱۰ هزار گلوله توپ و راکت گراد مواضع چینی‌ها را در هم کوبید. نیروهای چینی با برجا گذاشتن صدها کشته و زخمی و روحیه ای بسیار پایین، جزیره دامانسکی و ساحل شرقی آن را تا فاصله ای خارج از برد گرادها و توپخانه شوروی ترک کردند. تنها یک افتخار نصیبشان شد: لاشه تی-۶۲ شوروی که در جزیره به جا ماند. روس‌ها توانستند جسد کشته‌هایشان را بعد از دو هفته از جزیره خارج کنند اما تلاش برای عقب کشیدن یا انهدام تانک بازمانده با آتش توپخانه چینی‌ها ناکام ماند. مدتی بعد واحدهای مهندسی چینی تانک را عقب کشیدند. تی-۶۲ مذکور هنوز هم در موزه نظامی پکن باقی مانده‌است.

درگیری‌های ساحل رودخانه اوسوری در مارس ۱۹۶۹، صفحه مهمی در تاریخ جنگ سرد بود. انشقاق چین و شوروی کامل شد، چین در بحران‌هایی مانند افغانستان دهه بعد کنار غرب قرار گرفت و شوروی ناچار شد بخش بزرگی از ارتشش را به جای اروپای شرقی در مرزهایش با چین مستقر کند. جزیره دامانسکی (ژنبائو) تا چند ماه «سرزمین هیچ‌کس» و خارج از کنترل طرفین ماند. سرانجام پس از گفتگوهایی بین دو طرف متخاصم، نیروهای شوروی فرمان آتش‌بس گرفتند و چینی‌ها در ۱۰ سپتامبر همان سال وارد آن شدند.

• روابط خارجی چین

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Sino-Soviet border conflict». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۴ اکتبر ۲۰۱۷.