دانستنیها

در پاییز سال ۱۳۸۸، مؤسسه همشهری امتیاز این مجله را خرید. سه شماره نخست مجله به سردبیری مصطفی اشعری، منتشر شد. سپس سردبیری این مجله به سیامک رحمانی، از روزنامه‌نگاران شناخته شده‌ای که سال‌ها در مجموعه همشهری سابقه داشت، سپرده شد. دبیر تحریریه دوهفته‌نامه دانستنیها در این دوره مهدی صارمی‌فر، روزنامه‌نگار علم، بود. در سال ۱۳۸۹ انتشار دانستنیها به شکل دوهفته‌نامه آغاز و به سرعت به یکی از نشریات موفق و پرتیراژ مجموعه همشهری بدل شد. در آغاز سال ۱۳۹۰، محمدباقر قالیباف، شهردار تهران، دستور داد تمامی روزنامه‌نگاران ارشد مؤسسه همشهری همسویی خود را با شهردار ابراز کنند. این شرایط به جدایی عده‌ای از سردبیران مجموعه همشهری، از جمله سیامک رحمانی منجر شد. با این تحولات محمد جباری، که پیش از آن جانشین سردبیر همشهری جوان بود، سردبیر دانستنیها شد. در شهریور ۱۳۹۷ همهٔ مجلات همشهری به بخش خصوصی سپرده شد. پس از این مجلات همشهری از جمله دانستنیها به مدیریت علی رزاقی بهار و به سردبیری، سید علی ضیایی منتشر می‌شود؛ و دانستنیها به عنوان یکی از موفق‌ترین نشریات با قدرت به انتشار خود ادامه می‌دهد.[1][2]

خاطره شیرین این نشریه با شعار اولین مجله تمام رنگی در سال‌های دور از یاد بسیاری از اهالی فرهنگ و مطبوعات نرفته‌است. دانستنیها با اطلاعات جذاب و عکس‌های حیرت انگیزش یکی از نام‌های معتبر دنیای مجلات است. حالا این نشریه با قوت و توان بیشتر به جمع گروه مجلات همشهری اضافه شده‌است. نشریه ای که در آن آخرین خبرها و گزارش‌های علمی با زبانی ساده و قابل فهم برای عموم مخاطبان ارائه می‌شود. خوانندگان این نشریه هر دو هفته یک بار با مجموعه ای از اطلاعات جذاب دانش و تکنولوژی رو به رو می‌شوند. اطلاعاتی که نویسندگان نشریه با دقت و مهارت از میان هزاران خبر مربوط به این حوزه جمع‌آوری کرده‌اند تا در اختیار مخاطب ایرانی قرار دهند و او را از مهمترین تغییراتی که به زودی در زندگی انسان قرن ۲۱ رخ می‌دهد آگاه کنند. می‌خواهید بدانید چرا نسل دایناسورها منقرض شد؟ چرا زمین لرزه رخ می‌دهد؟ چرا انسان هنوز نتوانسته روی مریخ پا بگذارد؟ چرا ماشین‌هایی که روی هوا حرکت می‌کنند هنوز اختراع نشده‌اند؟ چرا… دانستنیها بهترین منبع برای پرسش‌های شماست.[1][3]

دانستنیها از همان ابتدای کار نگاهی عامه پسند داشت به هر آنچه «دانستنی» به حساب نام می‌گیرد و موضوعات مربوط به دانش و فناوری، طبیعت و تاریخ از جمله سرفصل‌های مطالب دانستنی‌ها بود.

این نشریه علمی - ترویجی که عنوان «نخستین مجله دایره المعارفی و تمام رنگی ایران» را به نام خود کرد و توانست در ابتدای دهه ۶۰ به فروش رؤیایی چند صد هزار نسخه در ماه دست پیدا کند. با اینحال پس از نزدیک به دو دهه وقفه در انتشار و در پاییز ۸۸ گروه مجلات همشهری با خرید امتیاز این نشریه، از برند «دانستنیها» برای انتشار مجله ترویجی دانش و فناوری خود سود می‌جوید؛ اتفاقی که سبب شد بار دیگر لقب پرفروش‌ترین به این دوهفته نامه برسد؛ البته این بار در میان مجلات چاپی گروه مجلات همشهری.

«دانستنیها» در تاریخ معاصر ایران و در تاریخ معاصر روزنامه‌نگاری در ایران به مرتبه‌ای بالاتر از یک دوهفته‌نامه دانش عمومی و علمی دست پیدا کرده‌است.

سال ۱۳۵۸ شاید کمتر کسی به انتشار مجله‌ای علمی و عمومی می‌اندیشید و در ایامی که نه خبری از اینترنت و رایانه بود و حتی پدیده ای به نام ماشین فاکس هنوز دست‌آوردی برای آینده به‌شمار می‌رفت، درآوردن مجله‌ای با موضوع علم و شگفتی‌های علم و همچنین حاشیه آن و موضوعاتی که فرهنگ عامه را به تسخیر خود درمی‌آورند، کاری بود که اگر آن را مأموریتی غیرممکن بنامیم خطا نکرده‌ایم.[1][3]

اندکی در این عدد تأمل کنید. ۱۸۰ هزار نسخه مجله علمی و دانش عمومی، در سال‌های جنگ و در سال‌هایی که جمعیت ایران حدود ۳۸ میلیون نفر بود.

در پاییز سال ۱۳۸۸، مؤسسه همشهری امتیاز این مجله را خرید. سه شماره نخست مجله به سردبیری مصطفی اشعری منتشر شد. پس از چندین شماره سیامک رحمانی به مجموعه ملحق شد و به جای مصطفی اشعری کار را بر عهده گرفت اگر اشتباه نکنم این زمانی بود که بخش بزرگی از کارها بر عهده مهدی صارمی‌فر بود و مجله همزمان نه تنها بر بخش علمی خود تمرکز می‌کرد که بر بخش سرگرمی خود نیز و جذب مخاطب بیشتر برنامه‌ریزی می‌کرد.[1][2]

بعد از تغییرات در شهرداری سیامک رحمانی از مجله کنار رفت و محمد جباری که پیش تر معاون سردبیر همشهری جوان بود سردبیری را بر عهده گرفت. در شهریور ۱۳۹۷مدیر مؤسسه مطبوعاتی همشهری آقای مرتضی حاجی این مجموعه را به آقای علی رزاقی بهار واگذار کرد و چاپ مجلات به خوبی در حال ادامه است. ایشان اکنون مدیریت گروه مجلات همشهری را بر عهده گرفته‌اند.[2]

پس از این دانستنیها از اواخر سال ۱۳۹۸ به سردبیری، مهدی صارمی‌فر و دبیری تحریریه ذوالفقار دانشی منتشر می‌شود.[4]

• صاحب امتیاز: مؤسسه همشهری
• مدیر گروه مجلات: علی رزاقی بهار[5]
• سردبیر: سید علی ضیایی
• دبیر تحریریه: سید محمد حسین خلیلی
• معاون اجرایی و فنی: علیرضا صمدی
• مدیر هنری: ایمان رفاقتی
• دبیر عکس: امیر نریمانی
• مدیر مسئول: فریبرز بیات
• و نویسندگان دیگر[4]

پرونده جلد: در هر شماره یک موضوع متفاوت که عکس مربوط به آن بر روی جلد است و توضیح مفصلی دربارهٔ آن داده شده‌است.

شگفتی‌های علم :در این بخش به شگفتی‌های دنیای علم مثل پزشکی، فیزیک، شیمی، ریاضی، نجوم، روانشناسی و… پرداخته می‌شود.

شگفتی‌های تکنولوژی:در این بخش به شگفتی‌های دنیای تکنولوژی مثل جنگ‌افزار، مهندسی، فضانوردی، سازه‌ها، الکترونیک و… پرداخته می‌شود.

شگفتی‌های طبیعت:در این بخش به شگفتی‌های دنیای طبیعت مثل جانورشناسی، گیاه‌شناسی، دیرینه‌شناسی، محیط زیست و… پرداخته می‌شود.

تازه‌ها:جذاب‌ترین خبرهای دنیای علم و تکنولوژی.

به من بگو چرا:پاسخ کارشناسان دانستنی‌ها به سوالات علمی خوانندگان.

عجیب ولی واقعی (شگفتی‌های تاریخ):در این بخش به شگفتی‌های دنیای تاریخ مثل بیوگرافی شخصیت‌های تاریخی، معماهای تاریخی، جنگ‌های معروف و… پرداخته می‌شود.

عجایب (شگفتی‌های دنیای سرگرمی):در این بخش به شگفتی‌های دنیای سرگرمی مثل سینما، گیم، ورزش، ادبیات فانتزی و… پرداخته می‌شود.

عجیب تر از علم (شگفتی‌های ماوراء الطبیعه):در این بخش به شگفتی‌های دنیای ماوراء الطبیعه مثل بشقاب پرنده‌ها، بیگانه‌ها، اشباح، هیولاها، مسائل پارانرمال و… پرداخته می‌شود.

دیجیتال:در این بخش به شگفتی‌های دنیای دیجیتال مثل بازار دیجیتال، راهنمای دیجیتال، سبک زندگی دیجیتال و… پرداخته می‌شود.

دانستنیها+:پیشنهادهای دانستنیهایی برای خوانندگان.

فانتزی:نگاه طنز به ماجراهای علمی، تاریخی و…

باشگاه خوانندگان:پاسخ به نظرات و پیامک‌های خوانندگان مجله توسط فردی که ناشناس است و خود را معرفی نمی‌کند.

زوم:معرفی و بررسی علم و تکنولوژی از نگاهی دیگر و بررسی معایب و مزایای آن.

آیا می‌دانید:آیا می‌دانیدهای علمی و جالب.

تاپ تن(top 10):لیست ده تایی از شگفت‌انگیز ترین‌ها در دنیای علم و تکنولوژی.

سرگرمی:سرگرمی‌هایی از معروف‌ترین سرگرمی‌های منطقی جهان هستند که در سراسر جهان طرفداران خاص خود را دارند.

تصاویر استریوگرام:تصاویر سه بعدی که دیدن آنها با تکنیک خاصی قابل انجام است.

به زودی در دانستنیها خواهید خواند:تعدادی از عناوین و مطالبی که در شماره بعدی چاپ می‌شود و توضیح مختصری دربارهٔ آنها.

مگاپیکسل:تصاویر واقعیت افزوده که با نرم‌افزار هم افزا (نرم‌افزار مؤسسه همشهری) قابل اجراست.

پوستر:در هر شماره یک پوستر از فیزیک، شیمی، ریاضی، نجوم، جنگ‌افزار، مهندسی، فضانوردی، سازه‌ها، الکترونیک، شخصیت‌های تاریخی و… چاپ می‌شود.[6]

این بخش‌ها بخش‌هایی هستند که در طول انتشار مجله در این سال‌ها در مجله وجود داشته‌است.[7]

یکی از دشواری‌هایی که آدم‌های علاقه‌مند به کتاب و رسانه دارند، آرشیو کردن مواد فرهنگی است. کافی است تنها پنج – شش مجله را به صورت مستمر دنبال کنید، بعد از چند سال دیگر در خانه فضایی برای نگهداری دقیق آن‌ها نخواهید داشت.

اما حتی اگر فضای کافی هم داشته باشید، مشکل بعدی این است که به دشواری می‌توانید یک مقاله را در انبوه نشریات انبارشده پیدا کنید.

من خیلی وقت‌ها پیش خودم تصور می‌کردم که شاید روزی برسد که دستگاهی خودکار و ارزان برای اسکن کردن همه نشریات مورد علاقه‌ام داشته باشد. اما این دستگاه‌های خودکار برای کاربران عادی خیلی گران از آب درمی‌آیند و تهیه‌شان هم بسیار دشوار است.

پس به ناچار آینده‌ای را تصور می‌کردم که نشریات آرشیو دیجیتال خود را هر چند وقت یک بار بفروشند.

متأسفانه انتظار چند ساله من، به نتیجه خاصی نرسیده‌است. نه خودم شخصاً شیوه‌ای برای آرشیو مؤثر نشریه و کتاب‌هایم پیدا کرده‌ام و نه از آن سو، ناشران کار قابل توجهی انجام داده‌اند.

اما این هفته وقتی مجله دانستنی‌ها را ورق می‌زدم، متوجه شدم که این مجله در اقدامی بسیار جالب، ۱۲ جلد کتاب منتشر کرده‌است که در واقع آرشیو موضوعی و مرتب‌شده دوره جدید مجله دانستنی‌ها هستند. تصور کنید که شما مثلاً بتوانید کلیه مطالب تاریخی نشریه دانستنی‌ها را در قالب یک کتاب بخوانید!

دیدن این کتاب‌ها-مجله‌ها من را به این رؤیا برد که زمانی روزنامه‌ها و دیگر مجله‌هایمان هم کاری مشابه کنند.

روزنامه‌ها و مجله‌ها دو دسته مطلب منتشر می‌کنند: آن‌هایی که تاریخ مصرف دارند و بیشتر خبری هستند و آن‌هایی که تاریخ مصرف خاصی ندارند و سال‌ها بعد هم قالب خواندن هستند.

دسته دوم مطالب، مثلاً بیوگرافی یک نویسنده، تحلیل یک روند تاریخی یا مطالب تاریخی را می‌توان هر یک سال یک بار در قالب کتابی با ظاهر جذاب و بهره‌گیری از عکس‌های خوب، منتشر کرد.

این کار خوانندگان وفادار و مشتاق را از مشقت آرشیو کردن شخصی نشریات معاف می‌کند، سودی مالی برای نشریه در برخواهد داشت، مقاله‌های برجسته را جاودان خواهد کرد و باعث دسترسی آسان همیشگی به مطالب خواهد شد.

امسال در نمایشگاه کتاب با ۱۲ جلد کتاب دانستنی‌ها به دیدار شما می‌آییم. در مجموعه کتاب‌های دانستنیها، بر اساس مطالب منتشر شده در دوهفته نامه دانستنی‌ها با رویکرد دایره‌المعارفی به جنبه‌های مختلف موضوعات پرطرفدار علمی و تاریخی پرداخته می‌شود. در این کتاب‌ها از تصویرسازی و ابزارهای گرافیکی مثل اینفوگرافیک و تایم‌لاین برای انتقال جذاب مفاهیم علمی و تاریخی به مخاطب استفاده می‌شود و علاوه بر متن دقیق و اطلاع‌رسان، از گرافیک خوش رنگ و لعاب برای ارائه هرچه بهتر مطالب استفاده خواهد شد. با اینکه بخشی از مطالب هر کتاب قبلاً در دانستنیها کار شده، اما بنا بر نیاز یک کتاب، مطالب اختصاصی نیز برای این مجموعه تولید شده‌است. مجموعه «کتاب-مجله» دانستنیها ویژگی‌های معمول این نوع «کتاب-مجله» ها را-دارد. «کتاب-مجله» دانستنیها ویژگی‌های زیر را نیز دارد:

1. مجموعه «کتاب-مجله» دانستنی‌ها در شش گروه موضوعی مختلف، دسته‌بندی شده‌است.
2. در هر گروه «کتاب-مجله» موضوعات مختلفی تعریف شده‌است. فعلاً در هر گروه، دو «کتاب-مجله» به مرحله انتشار رسیده‌است.

۳- مطالب مربوط به موضوع هر کتاب، با بررسی بیش از ۱۰۰ شماره دوهفته‌نامه دانستنی‌ها استخراج شده‌است و بر اساس ماکت و رویکرد محتوایی تعریف شده، در فصل‌بندی‌های مشخص قرار گرفته‌اند.

1. با اینکه مطالب به شکل ژورنالیستی تولید و صفحه‌آرایی شده‌اند، اما در قالب ساختار یک کتاب بازتعریف شده‌اند. در نتیجه برای تطابق با ساختار یک کتاب، تغییرات محتوایی و گرافیکی لازم، انجام شده‌است.
2. دبیری هر کدام از «کتاب-مجله» های دانستنی‌ها به یکی از کارشناسان همان حوزه موضوعی، سپرده شده و دبیر هر کتاب وظیفه نظارت بر صحت علمی مطالب موجود را نیز بر عهده داشته تا این مجموعه با کمترین اشتباه علمی به دست خوانندگان برسد.

نشریه‌ها معمولاً به خاطر ذات مصرفی بودن و کاهش هزینه‌های چاپ، با کاغذ و جلد ارزان‌تری به دست مخاطب می‌رسند؛ ولی در زمان انتشار «کتاب- مجله» ها به دلیل نبود هزینه‌های سرسام‌آور برای تولید محتوا، ناشر می‌تواند محتوای قبلی را با کیفیت کاغذ و جلد و چاپ بهتری در اختیار مخاطب بگذارد تا او با خیال راحت‌تری «کتاب- مجله» ها را در قفسه کتابخانه‌اش بگذارد. به این فهرست ویژگی‌ها، می‌توان موارد دیگری را نیز اضافه کرد؛ مثلاً نبود تاریخ انتشار روی جلد «کتاب- مجله» ها آن‌ها را برای عرضه در زمان‌های مختلف – بدون نگرانی برای به اصطلاح «گذشتن تاریخ مصرف» - ایده‌آل می‌کند؛ یا عرضه همزمان «کتاب- مجله» ها در کتابفروشیها، فرصت بالقوه‌ای را برای جذب مخاطبان جدید از هر دو دنیای کتاب و نشریات فراهم می‌کند.[8][9][10][11]

اولین دورهٔ این مسابقه در سال ۱۳۹۲ برگزار شد و در سال ۱۳۹۳ نیز ادامه یافت. این رقابت با رویکرد خلاقیت و کشف ایده های جدید در هر شماره با طرح یک سؤال انجام می‌گرفت و از شرکت‌کنندگان خواسته می‌شد تا برای حل آن ایده بدهند. دستگاهی اختراع کنند یا روش جدیدی طراحی نمایند. در این مسابقه بیش از ۴۰۰ نفر شرکت کردند و اسامی برگزیدگان باشگاه دانشمندان دانستنیها در مجله اعلام شد.[12]

در پاییز ۱۳۹۲ دانستنیها فراخوان دور اول جشنوارهٔ وبلاگ‌نویسی را منتشر کرد. در حدود ۱۵۰ درخواست شرکت در جشنواره از سوی کاربران وبگاه «پروفسورها» ارسال شد و از این میان، ۱۰ رقیب برای وبلاگ‌نویسی در دور اول انتخاب شدند که نامشان در شمارهٔ ۹۳ اعلان گردید.[13]