خانات کلات
خانات کلات یا خانات بلوچ (بلوچی: حانات کلات) یک دولت مستقل بلوچهای براهویی بود که در سال ۱۶۶۶ میلادی بنیاد گذاشته شده بود و تا سال ۱۹۵۵ میلادی دوام کرد.
| کلات | |
|---|---|
| Subdivision خانات within the گورکانیان[1][2] and Durrani Empire,[3] Princely state of the راج بریتانیا and baluocistan | |
| ۱۶۶۶–۱۴ اکتبر ۱۹۵۵ | |
 Flag | |
| منطقه | |
• | ۹۱٬۹۰۹ کیلومترمربع (۳۵۴۸۶مایل‌مربع) |
| تاریخچه | |
• تأسیس | ۱۶۶۶ |
• انحلال | ۱۴ اکتبر ۱۹۵۵ |
| امروزه بخشی از | بلوچستان، پاکستان |
| Government of Balochistan | |
در سال ۱۸۷۱ به موجب قرارداد گلداسمیت بخش غربی خانات کلات به ایران واگذار شد و بخش باقی مانده زیر نظر انگلیس به حکومت خود ادامه داد.
در سال ۱۹۴۷ بعد از این که دولت بریتانوی هند تقسیم شد، بلوچ‌ها هم اعلان استقلال کردند، میر احمد یارخان، خان قلات آزادی کامل بلوچستان را اعلان کرد و تا ۲۷ مارچ سال ۱۹۴۸ بلوچستان بشکل یک دولت آزاد بود و در ۲۷ مارس ۱۹۴۸ توسط کشور تازه تاسیس پاکستان اشغال شد. خانات کلات پیش از ۱۶۶۶ جز امپراتوری مغولهای هند به رهبری اکبر باچا بود.[1][2] زبان رسمی خانات کلات، بلوچی و براهویی بوده‌اند.
حکومت احمدزای‌ها
راجع به اینکه در بلوچستان حکومتهای مستقلی وجود داشته‌اند بسیار سخن گفته می‌شود. اولین شکل حکومتی را که در بلوچستان تشکیل شد، می‌توان بدوران میرعبدالله خان نسبت داد که قبل از آن و بسال ۱۷۱۶ میلادی میراحمدخان دوم خان وقت کلات را به قتل رسانید و چون مردی دلیر و شجاع بود اکثر سران قبایل حاکمیت وی را پذیرفتند. براهویی‌ها در دوره‌ای نسبتاً طولانی - از اواخر دورهٔ صفوی تا اواخر دورهٔ قاجار - یکی از قدرتمندترین گروه‌های حکومت‌گر بلوچستان بوده‌اند. آنان در زمان نادرشاه افشار با بستن مسیر فرار لشکر افغان به فرماندهی شاه اشرف هوتک ( افغان ) به سوی قندهار و شکست دادن او که منجر به قتل اشرف و انقراض سلسله هوتکیان گردید و ارسال سر وی به نزد نادر و همراهی با او در جنگ‌هایی که به فتح هندوستان منجر شد و همچنین با تشکیل اتحادیه‌ای از طوایف مختلف، حکومت قسمت عمدهٔ بلوچستان را در دست گرفتند و قدرت بسیار یافتند. در زمان سلطنت شاه‌جهان تیموری حکومتی منسجم و قوی با عنوان خان‌نشین کلات ظهور کرد که اقتدار آن برپایهٔ نظام پیچیدهٔ اتحادیهٔ براهویی (شامل طایفه‌های مینگل ، ممسنی براهوئی، بلوچهای ممسنی و ممسنی‌های سیستانی و طوایف کمبرانی یا قنبرانی، میرواری، ایلتازیی) و بلوچهای رَند و لاشاری و دهواری‌های کشاورز استوار بود. نخستین رهبر این حکومت شخصی به نام میرواری میراحمدخان یکم بود که قلمرو خود را گسترش داد و به خودمختاری دست یافت. جانشین او میرعبدالله‌خان بر وسعت قلمرو و تثبیت نفوذ براهویی‌ها افزود.
پاتینجر مؤسس دولت براهویی را قنبر، نیای طایفه یا تیرهٔ قنبرانی می‌داند و سایکس قنبر را سرکردهٔ شبانان براهویی دانسته که در اواسط سدهٔ ۱۷ میلادی، به دعوت یکی از راجه‌های هندوستان با افاغنهٔ مهاجم به بلوچستان جنگیدند و پس از شکست افغان‌ها بر منطقه تسلط یافتند و حتی راجه را از حکومت برداشتند و خود مستقلاً زمام امور را در دست گرفتند. مقارن لشکرکشی‌های نادرشاه، عبدالله خان نوادهٔ قنبر در کلات حکومت داشت. نادر حکومت او، و سپس حکومت پسر او نصیر یا ناصرخان را تأیید کرد و به او لقب بیگلربیگی داد. با این‌همه، او بعد از مرگ نادر ادعای استقلال کرد و با احمدخان درّانی حاکم افغانستان به جنگ برخاست، ولی توفیق نیافت و بعد از او محمودخان و سپس مهراب خان حاکم شدند. مهراب خان نخست با نمایندهٔ انگلیس قرارداد همکاری بست، ولی پس از مدتی از تعهد شانه خالی کرد و از کسانی بود که با نیروهایش در ۱۲۵۴ قمری/۱۸۳۹ میلادی در گردنهٔ بولان، همراه با افغانان از پیشروی ارتش انگلیس جلوگیری کرد. انگلیسی‌ها اردویی برای تنبیه او به کلات فرستادند و در جنگی که بین آن‌ها درگرفت، مهراب خان با اتباعش کشته شدند و کلات به تصرف قوای انگلیس درآمد. انگلیسی‌ها ناصرخان دوم را جانشین او کردند و یک نفر انگلیسی را به عنوان مشاور او در نظر گرفتند. وقتی در ۱۲۷۲ قمری/۱۸۵۶ میلادی بین دو کشور ایران و انگلیس جنگ درگرفت، مشاور انگلیسی او به مأموریت بوشهر رفت و ناصرخان توسط مخالفانش مسموم شد و خدادادخان جای او را گرفت. او نیز با انگلیس پیمان مودت بست و ۲۰ سال بر ناحیه‌ای که تا بمپور امتداد داشت، فرمانروایی کرد، تا آنکه بلوچستان تجزیه شد و دولت بریتانیا کلات را جزو امپراتوری هند درآورد و قسمتی از بلوچستان به پاکستان ملحق شد.
حاکمان کلات
| تصدی | فرزندان | خان کلات[4] | |
|---|---|---|---|
| ۱۴۱۰–۱۴۴۰ | امیرعمرخان
قلندرخان |
امیر میروخان بلوچ (کهدایی) | |
| ۱۴۴۰–۱۴۶۰ | زهروخان
محراب خان احمدخان مینگل خان |
امیرکمبرخان بلوچ (کهدایی) | |
| ۱۴۶۰–۱۴۸۳ | امیرحاج بجارخان میروانی | امیر عمرخان میروانی | |
| ۱۴۸۳–۱۴۸۵ | امیرچاکرخان رند
میرحسن خان میرحمل خان میرعالی خان میر حاجی خان میرسهراب خان |
امیر شحک خان رند | |
| ۱۴۸۵–۱۴۹۴ | میرشهداد
میرشهزاد میرقریش میرجلال میرریحان میرعمر میرسپهدار میرعالی میر شحک میرشهدا بیرخان میران خان میرالله داد
میرباقرخان میرنوحان میرشاهوخان |
امیرچاکرخان رند اعظم | |
| ۱۴۹۴–۱۵۱۲ | اسماعیل خان
هوتی خان ایروپ خان |
امیرمندو خان پهژ رند | |
| ۱۵۱۲–۱۵۳۰ | ملک دوستین اول | میربیجار خان میروانی بلوچ | |
| ۱۵۳۰–۱۵۳۵ | میرابراهیم خان | میر ذګرخان میروانی بلوچ | |
| ۱۵۳۵–۱۵۴۷ | گوهرام
مینگل |
میر ابراهیم خان قمبرانی بلوچ (نام خاندان سلطنتی اش را از میروانی به قمبرانی تغیر داد) | |
| ۱۵۴۷–۱۵۴۹ | میرحسن
میرسنجر اسماعیل گرگین رودین قلندر میرودوم |
میر ګوهرام خان قمبرانی بلوچ | |
| ۱۵۴۹–۱۵۶۹ | میر حسن خان قمبرانی بلوچ | ||
| ۱۵۶۹–۱۵۸۱ | ملوک خان | میر سنجر خان قمبرانی بلوچ | |
| ۱۵۸۱–۱۵۹۰ | کمبرخان دوم | میر ملوک خان قمبرانی بلوچ | |
| ۱۵۹۰–۱۶۰۱ | احمد اول | میر قمبر ثانی خان قمبرانی بلوچ | |
| ۱۶۰۱–۱۶۱۰ | سوری (سرور) | میر احمدخان قمبرانی بلوچ اول | |
| ۱۶۱۰–۱۶۱۸ | قیصر | میر سوری خان قمبرانی بلوچ | |
| ۱۶۱۸–۱۶۲۹ | احمددوم | میر قیصر خان قمبرانی بلوچ | |
| ۱۶۲۹–۱۶۳۷ | التاز اول | می احمد ثانی خان قمبرانی بلوچ دوم | |
| ۱۶۳۷–۱۶۴۷ | کیچی | میر التاز خان قمبرانی بلوچ اول | |
| ۱۶۴۷–۱۶۵۶ | التاز دوم | میر کچی خان قمبرانی بلوچ | |
| ۱۶۵۶–۱۶۶۶ | میر التاز خان قمبرانی بلوچ دوم | ||
| ۱۶۶۶–۱۶۹۵ | محراب اول | میر احمد اول خان قمبرانی بلوچ سوم (نام خاندان سلطنتی اش را از قمبرانی به احمدزای تغیر داد) | |
| ۱۶۹۵–۱۶۹۷ | احمدچهارم
عبدالله |
میر مهراب خان احمدزای اول | |
| ۱۶۹۷–۱۷۱۴ | میر سمندرخان احمدزای بلوچ (امیر الامرا ، امیر امیران) | ||
| ۱۷۱۴–۱۷۱۶ | میر احمد دوم خان احمدزای بلوچ | ||
| ۱۷۱۶–۱۷۳۱ | محبت خان
التازخان محمدنصیرخان اول |
میر عبدالله خان احمزای بلوچ (شاهین کوه‌ها و بزرگ‌مرد) | |
| ۱۷۳۱–۱۷۴۷ | میر محبت خان احمزای بلوچ (بیگلر بیگی) | ||
| ۱۷۴۷_ ۱۷۴۹ | امیر التاز خان سوم احمدزائی بلوچ | ||
| ۱۷۴۹–۱۷۹۴ | میر محمدنصیر خان اول احمدزائی بلوچ امیرالامرای بلوچستان(بیگلربیگی، نوری، غازی، ولی و بزرگ) | ||
| ۱۷۹۴–۱۸۱۷ | میر محمود خان دوم احمدزای بلوچ | ||
| ۱۸۱۷–۱۳ نوامبر ۱۸۳۹ | میر مهراب خان احمدزای بلوچ دوم | ||
| ۱۸۳۹–۱۸۴۱ | میر شهنواز خان احمدزای بلوچ | ||
| ۱۸۴۱–۱۸۵۷ | میر نصیر خان دوم احمدزای بلوچ | ||
| ۱۸۵۷ - مارس ۱۸۶۳ | میر خداداد خان احمدزای بلوچ (بار اول); در زمان حکومت وی، هفت شورش بزرگ و چندین شورش جزئی وجود داشت. | ||
| مارس ۱۸۶۳ - مه ۱۸۶۴ | میر شیردل خان احمذزای بلوچ (غصب تاج و تخت) | ||
| مه ۱۸۶۴–۱۵ اگوست ۱۸۹۳ | میر خداداد خان (بار دوم) | ||
| ۱۰ نوامبر ۱۸۹۳ – ۳ نوامبر ۱۹۳۱ | میر محمود خان دوم احمدزای بلوچ | ||
| ۳ نوامبر ۱۹۳۱ – ۱۰ سپتمبر ۱۹۳۳ | محمد عظم جان خان احمدزای بلوچ | ||
| ۱۰ سپتمبر ۱۹۳۳ – ۱۴ اکتبر ۱۹۵۵ | میر احمد یارخان احمدزای بلوچ | ||
| ۱۲ مارس ۱۹۵۵ – ۳۰ مارس ۱۹۵۵ | دولت کلات به پاکستان ملحق شد |
*در این بین خوانینی بوده‌اند که مدت چندان طولانی حکومت نکردند و ما اسامای آن‌ها را در این بخش ذکر می‌کنیم:
امیربهرام خان احمدزایی (فرزند میرحاجی ولد امیرمحبت خان احمدزایی بیگلربیگی)
پانویس
- «Treaty of Kalat between Balochistan and Afghanistan in 1758» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۴ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۶ مه ۲۰۱۶.
- "Baluchistan" Imperial Gazetteer of India Vol. 6, p. 277, from the Digital South Asia Library, accessed 15 January 2009
- http://thebaluch.com/documents/Nasir%20Khan%20Noori.pdf
- Naseer Dashti (8 October 2012). THE BALOCH and BALOCHISTAN A historical account from the Beginning to the fall of the Baloch State. Trafford Publishing. p. 280. ISBN ویژه:BookSources/978-1-4669-5896-8.
۴. تاریخ بلوچستان نوشته رائی بهادر لاله هتورام چاپ کویٹه
- تاریخ بلوچستان نوشته میر گل خان نصیر چاپ کویٹه
- تاریخی اغلاط نامی نوشته استاد الفت نسیم
پیوند به بیرون
- Swidler, N. (1972) "The Development of the Kalat Khanate" Journal of Asian and African Studies 7: pp. 115–21
- Swidler, N. (1992). Kalat: The Political Economy of a Tribal Chiefdom. American Ethnologist, 19(3), 553-570
- Kalat District - Planning and Development Department of Balochistan Government
- شجره نامه خوانین کلات