بمب چندمنظوره
بمب چند منظوره بمبی است که برای پرتاب از هواگرد ساخته شده و از راه انفجار، نفوذ و ترکش اثر تخریبی دارد.
.jpg.webp)
ویژگی‌ها
بمبهای چند منظوره دارای پوشش فلزی کلفتی هستند که با مواد منفجره(معمولاً تی ان تی، کمپوزیت بی، یا تریتونال در ناتو و ایالات متحدهٔ آمریکا) پر شده‌اند.این مواد منفجره تقریباً پنجاه درصد وزن کل بمب را تشکیل می‌دهند. به این نوع بمب، بمب ترکشی نیز می گویند. بمب چند منظوره معمولاً به وسیلهٔ شکاری بمب‌افکن‌ها و جنگنده‌های زمینی به کار می‌روند، زیرا دارای کاربردهای گوناگون تاکتیکی بوده و نسبتاً ارزان هستند.
بمبهای چندمنظوره اغلب به وسیلهٔ وزنشان شناسایی می‌شوند(مثلاً پانصد پوندی یا دویست و پنجاه کیلوگرمی). در بسیاری از موارد این نوع نامگذاری از روی وزن، فقط یک نامگذاری اسمی است یا وزن کالیبر می‌باشد و وزن واقعی آن بسته به تجهیزات بیش پسار، فیوز و سیستم هدایت کنندهٔ آن دارد.
مثلاً بمب آمریکایی ام۱۱۷ دارای وزن اسمی ۷۵۰ پوند(۳۴۰ کیلوگرم) می‌باشد، در صورتی که وزن واقعی آن ۸۲۰ پوند(۳۷۴ کیلوگرم) است.
بیشتر بمبهای چندمنظوره‌ای که برای پرتاب با هواگرد ساخته می‌شوند به گونه‌ای طراحی می‌شوند که کمترین پسار را برای هواگرد حمل کننده آن ایجاد می‌نمایند.
.jpg.webp)
در حملاتی که در ارتفاع پایین انجام می‌گیرد این خطر وجود دارد که هواگرد در اثر انفجار بمب خود آسیب ببیند. برای برطرف نمودن این مشکل بمبهای چند منظوره اغلب مجهز به چتر یا دم بیش پسار می‌شوند تا سرعت فرود بمب کاهش پیدا کرده و هواگرد زمان کافی برای فرار از محل انفجار داشته باشد.
بمبهای چند منظوره می‌توانند با انواع فیوزها و دم‌های برای کاربردهای مختلف مجهز شوند. یکی از نمونه‌های بارز این فیوزها، فیوز دیزی کاتر است که آمریکایی‌ها در جنگ ویتنام به کار بردند. این فیوز سبب می‌شد به جای این که بمب در زمین و گل و لای فرو رود و از تأثیرش کاسته شود، با کوچکترین تماس(حتی با تماس با یک برگ) منفجر گردد.
بمبهای چندمنظوره اغلب به عنوان کلاهک جنگی بمبهای هدایت شوندهٔ پیچیده تر به کار می‌روند. افزودن انواع گوناگون جستجوگرها و تیغه‌های کنترل الکتریکی به آن، یک بمب آهنی معمولی را به یک بمب هدایت لیزری (مانند سری بمبهای آمریکایی پیووی) یا بمبهای هدایت شونده با چشم الکترونیک، یا مورد اخیرتر بمبهای هدایت شونده با جی پی اس(مانند بمب آمریکایی جی دم). این ترکیب ارزانتر از یک موشک هدایت شونده است و می‌تواند به آسانی ارتقاء داده شده یا با تجهیزات به خدمت گرفته شود.
بمبهای چند منظورهٔ مدرن
بمبهای چند منظورهٔ مدرن آمریکایی: سری مارک ۸۰
در خلال جنگ کره و جنگ ویتنام ایالات متحده طرح‌های قدیمی تر مانند ام۱۱۷ و ام۱۱۸ را به کار می‌برد که دارای مواد منفجره بیشتری(تقریباً ۶۵٪ از کل وزن) نسبت به بمبهای کنونی بودند. گرچه بسیاری از این سلاح‌های در زرادخانهُ ایالات متحده باقی‌مانده‌اند، ولی کاربرد آن‌ها امروزه بسیار کم است و بمب ام۱۱۷ بیشتر به وسیلهُ بی-۵۲ استراتوفورترس حمل می‌شود.
مهمترین بمبهای چندمنظورهٔ آمریکایی بمبهای سری مارک ۸۰ هستند. این رده از بمب‌ها دارای شکلی هستند که به شکل آئرو۱ای معروف است که به وسیلهٔ اد هاینمن در سال ۱۹۴۶ طراحی شدند. نسبت طول به شعاع آن هشت بر یک و کمترین پسا را برای هواگرد حمل کنندهٔ آن ایجاد می‌کند. سری مارک ۸۰ تا جنگ ویتنام به کار نرفت، ولی از آن زمان به بعد این سری بمب‌ها جایگزین بمبهای چند منظورهٔ دیگری شدند.بمبهای سری مارک ۸۰ دارای چهار نوع مختلف است:
- مارک ۸۱ با وزن اسمی ۲۵۰ پوند(۱۱۳ کیلوگرم)
- مارک ۸۲ با وزن اسمی ۵۰۰ پوند(۲۲۷ کیلوگرم)
- مارک ۸۳ با وزن اسمی ۱۰۰۰ پوند(۴۵۴ کیلوگرم)
- مارک ۸۴ با وزن اسمی ۲۰۰۰ پوند(۹۰۷ کیلوگرم)
جنگ ویتنام نشان داد که بمب ام کی۸۱ کارآیی کافی ندارد و از خدمت در ایالات متحده خارج شد، ولی اخیراً انواع هدایت شوندهٔ ام کی۸۱ به علت قدرت تخریب کمتر پس از سال ۲۰۰۳ در عراق به کار گرفته شد، زیرا در عراق نیاز بود تا از خسارات متقابل به نیروهای خودی و غیرنظامیان جلوگیری شود و مثلاً برای یک ساختمان کوچک در یک منطقهٔ پرجمعیت به کار می‌رفت.
از زمان جنگ ویتنام نیروی دریایی ایالات متحده بمبهای چندمنظورهٔ خود را مجهز به پوشش ضدآتش نمود که در صورت آتش گرفتن کشتی هر گونه انفجار تصادفی را به تاخیر بیندازد. این پوشش در نیروی هوایی به کار نمی‌رود، زیرا سی پوند(چهارده کیلوگرم)به وزن سلاح می‌افزاید.
همهٔ بمبهای ام کی ۸۰ دارای جایگاه فیوز بر روی دماغه و دم هستند و قابلیت نصب انواع فیوزها را دارند.بدنهٔ سری‌های ام کی ۸۰ برای سلاح‌های زیر به کار می‌رود:
- بی دی یو-۵۰ نوع تمرینی(غیرانفجاری) بدنهٔ بمب ام کی۸۲
- بی دی یو-۵۶ نوع تمرینی(غیرانفجاری) بدنهٔ بمب ام کی۸۴
بمبهای غیرهوشمند ام کی ۸۰ می‌توانند با افزوده شدن قطعاتی تبدیل به بمبهای هوشمند زیر شوند:
- جی بی یو-۱۲دی پیووی۲(ام کی۸۲) هدایت لیزری
- جی بی یو-۱۶بی پیووی۲(ام کی۸۳) هدایت لیزری
- جی بی یو-۲۴بی پیووی۳(ام کی۸۴) هدایت لیزری
- جی بی یو-۳۸ جی دم(ام کی۸۲) هدایت با جی پی اس
- جی بی یو-۳۲ جی دم(ام کی۸۳) هدایت با جی پی اس
- جی بی یو-۳۱ جی دم(ام کی۸۴) هدایت با جی پی اس
ورژن‌های بیش پسار سری مارک ۸۰
- ام کی۸۲ اسنیک آی با دم بیش پسار
- ام کی۸۲ بیش پسار با چتر
- ام کی۸۳ بیش پسار با چتر
- ام کی۸۴ بیش پسار با چتر
بمبهای چندمنظورهٔ شوروی/روسیه
اصطلاح روسی برای بمبهای چندمنظوره عبارت فوگاسنویه آویابامبی (Фугасные авиабомбы (ФАБ است که کوتاه شدهٔ آن فاب می‌باشد. سرواژهٔ فاب پیش از وزن اسمی بمب به کار می‌رود. بیشتر بمبهای آهنی روسی دارای دم‌های دایره وار هستند. برعکس انواع غربی که دارای دم‌های پره مانندند.
در سال ۱۹۴۶ اتحاد شوروی دست به ساخت چهارنوع بمب زد که عبارت بودند از بمب ۲۵۰ کیلوگرمی، ۵۰۰ کیلوگرمی، ۱۵۰۰ کیلوگرمی و ۳۰۰۰ کیلوگرمی. این بمب‌ها می‌توانستند از ارتفاع دوازده هزار متری و تا سرعت هزار کیلومتر در ساعت پرتاب شوند. بمبهای سری ۱۹۴۶ ویژگی‌های بالیستیک ضعیفی در سرعت فراصوت داشتند و ساختارشان شکننده بود. برای بهبود چنین وضعیتی در سال ۱۹۵۶ بمب‌ها با دیواره‌های کلفت تری ساخته شده‌اند.
بمبهای بیش پسار در سال ۱۹۵۴ در شش وزن مختلف ساخته شدند: ۲۵۰ کیلوگرم، ۵۰۰ کیلوگرم، ۱۵۰۰ کیلوگرم، ۳۰۰۰ کیلوگرم، ۵۰۰۰ کیلوگرم و ۹۰۰۰ کیلوگرم.
در سال ۱۹۶۲ یک سری جدید بمبهای کم پسار تولید شد که بر روی جایگاه بیرونی هواپیماهای شکاری بمب افکن نصب می‌گردیدند. این بمب‌ها در دو وزن ۲۵۰ کیلوگرم و ۵۰۰ کیلوگرم ساخته شدند. هر دو سری ساخته شده در سال‌های ۱۹۵۴، ۱۹۶۲ هنوز کاربرد دارند. معمول‌ترین این بمب‌ها عبارتند از فاب-۱۰۰، فاب-۲۵۰، فاب-۵۰۰، فاب-۷۵۰، فاب-۱۰۰۰ که تا اندازه‌ای قابل مقایسه با سری مارک ۸۰ آمریکا هستند. این بمب‌ها به گونهٔ گسترده‌ای در روسیه، کشورهای عضو پیمان ورشو و کشورهای دیگر وارد کنندهٔ این بمب‌ها به کار رفته‌اند.
در جنگ ایران و عراق نیروی هوایی عراق به وسیلهٔ بمب افکن‌های توپولف-۲۲ بمبهای فاب-۵۰۰۰ و فاب-۹۰۰۰ بر روی هدف‌های بزرگ و ثابت در ایران پرتاب شد. در دههٔ ۱۹۸۰ نیروی هوایی شوروی به وسیلهٔ بمب افکن‌های توپولف-۱۶ و توپولف-۲۲ام تعداد بسیار زیادی بمب فاب-۱۵۰۰، فاب-۳۰۰۰ و فاب-۹۰۰۰ را در حملات به پنجشیر در افغانستان فروریختند.
بمبهای چندمنظورهٔ فرانسه
در فرانسه بمبهای چندمنظوره در وزن‌های اسمی ۵۰ کیلوگرمی تا ۱۰۰۰ کیلوگرمی تولید می‌شوند. معمول‌ترین این بمب‌ها نوع ۲۵۰ کیلوگرمی، ۴۰۰ کیلوگرمی و ۱۰۰۰ کیلوگرمی هستند.