ایل ریزه‌وند

رضاخان ریزوندآخرین خان محلی پشتکوه قبل از ورود والیان بود. ریزه ون‌ها از مالکان و صاحبان اولیه پشتکوه بودن.[8]که در حوزه شمالی استان زندگی می‌کردند. در کنار رودخانه چنگوله آسیابی قدیمی هست که اسم شخصی به اسم ریزوند بر آن حک شده.
در دوران صفویه توشمال رضا خان ریزه وند (محمدرضا اول) حاکم بر نواحی شیروان و چرداول و کارزان تا حدود ایلام و میشخاص بود.

با ورود والیان در سال ۱۳۱۲ه‍. ق، به ایلام وضعیت عوض شد، والی تازه‌وارد با واکنش و مقاومت ایلات ساکن ایلام روبرو شد، و با زور قدرت نظامی اکثر مردم ایل ریزه وند را یا مجبور به مهاجرت کرد، یا زندانی نمود همچون قوچعلی و اکثر ریزه ون‌ها را به میل بست و زنده به گور کرد، مثل میل میرویس، میل به ستون‌های عمودی می‌گفتند که زندانی را بر آن می‌بستند و زنده به گور می‌کردند.[1] مردم ریزه ون در زمان سلطنت کریم خان زند و قدرت‌گیری حسن خان والی پسر احمد خان متفرق گشته و بیشتر آنان به طرف ماهی دشت و چم چال و نواحی اطراف کرمانشاه مهاجرت کردند.[9]
در زمان والیان محدوده ایل ریزه ون به شهرستان چرداول محدود شد و دیگر ریزه ون‌ها به خارج استان و خارج کشور مهاجرت کردند.
از توشمالانی که در دوران والیان زندگی می‌کردند، سایه خان یا صادق خان احمدرضاخان، محمدرضاخان، علان، سلیمان خان، توشمال حسین، توشمال بهرام در اواخر والیان.
محل زندگی توشمال محمدرضا در روستای کنونی باغله چرداول بوده، آثار مسجد ریزه ون‌ها در باغله اکنون هم باقی است، چال زغال باغله مرز بین محمدرضا و ایل خزل بوده، و محل زندگی توشمال احمدرضا در روستای کنونی هلسم بوده، چال زغال بلاوه مرز ایل ریزه وند و لک بوده،

در اواخر سلسله قاجار و با روی کار آمدن پهلوی بساط حکومت والیان بعد از ۱۰۰ سال (۱۲۱۲ تا ۱۳۰۶) از پشتکوه برچیده شد،
توشمالی صیدرضا احمدی بر ایل ریزه ون مصادف با اواخر حکومت قاجار و والیان و حکومت پهلوی بود.

در کتاب جغرافیای پیشکوه و پشتکوه از طایفه ریزه ون پائین آبی در میان طوایف و ایل‌های پشتکوه نام برده شده‌است.[10]

این طایفه از طوایف قدیمی ایل ریزه ون می‌باشند که از قدیم الایام در شهرستان چرداول استان ایلام زندگی می‌کردند.
کریم خان زند جهت تثبیت قدرت خود ایلاتی از مردم پشتکوه را به مناطق مرکزی ایران منتقل کرد.[12] که عده‌ای از طایفه چرداولی و شوانکاره ایل ریزه ون در بین آنان بودند و طایفه شوانکاره اکنون تحت عنوان ایل شبانکاره در اکثر نقاط ایران از جمله فارس زندگی می‌کنند، و طایفه چرداولی نیز تحت عنوان ایل چهاردولی در استان‌های همدان، کردستان، آذربایجان غربی زندگی می‌کنند و خود را از ایل باستانی ریزه ون (ریزه وند) می‌نامند، با ورود حسن خان والی در سال ۱۲۱۲ ه، به ایلام ایل ریزه ون در بقیه نقاط استان ایلام دچار چالش و مهاجرت اجباری شدند اما در چرداول ریزه ون‌ها به حیاط سیاسی اجتماعی خود ادامه دادند.
محل زندگی طایفه چرداولی در حوزه مرکزی چرداول می‌باشد.
ایل چرداول همجوار ایل خزل و ایلات لک بیجنوند می‌باشد.
در زمان توشمال صیدرضا احمدی مرز ایل طی توافقی با بزرگان خزل چال زغال باغله، بالاتر از روستای باغله انتخاب شد و مرز ایل ریزه ون و ایل لک بیجنوند طی توافقی بین توشمال صیدرضا و محمد رحیم خان چال زغال بلاوه، پایین‌تر از روستای بلاوه خشکه انتخاب شد.[13]
در بین ایل ریزه ون چرداول مردمانی از طوایف کنیانه، ملخطاوی، طولابی زندگی می‌کنند که قدمت مهاجرتشان به چرداول کمتر از ۱۵۰ سال است (در زمان توشمال صیدرضا).

قبر کدخدا نورخدا، پسرعموی توشمال صیدرضا، شهرک کونانی

محل زندگی طایفه پایین آبی در میش خاص، و شهرستان سیروان بودن، و اکثر این طایفه توسط والی مجبور به مهاجرت اجباری شدن، و مردم پایین آبی اکنون در روستاهای علی‌آباد، باباشمس، سفیدخانی، گوراب، لرینی، عمارت و شهر اوامر زندگی می‌کنند.

طایفه شوانکاره یکی از طوایف ایل ریزه ون می‌باشد[14] محل زندگی طایفه ریزوند در بان سول گرمسیر و مناطق گرمسیر ایلام بوده، که بعد از ورود والی این طایفه مجبور به مهاجرت از استان شدند و در ماهیدشت کرمانشاه ساکن شدند[1] .

این طایفه یکی از طوایف ریزه ون می‌باشد که در منطقه سورگه از قدیم الایام تاکنون زندگی کردند، منطقه آباد گاوز در این طایفه می‌باشد.
جنگ گاوز در این منطقه رخ داد، فرماندهی جنگ گاوز بر عهده توشمال صیدرضا بود.[15]

طایفه مومنای از طوایف ریزه ون می‌باشد که در زمان والیان به محدوده کرمانشاه مهاجرت کردند، و محل سکونت آنان جنب امام زاده حسن حمیل زندگی می‌کنند.

در سند فوق به خوبی به شخصی به اسم ملا گنجی ریزوند از طایفه سیاه سیاه اشاره کرده، که محل زندگی آنان در پایین‌تر از سرطاف تا حوالی شیروان دارد.

توشمال صید رضا احمدی (نواده رضا خان ریزوند آخرین خان محلی پشتکوه قبل از ورود والیان):[16] آخرین سرپرست و رئیس ایل ریزه وند بود. او از مردان شجاع و مهمان نوازی بودند که حامی مردم ریزه وند در زمان خود بودند.[17]

توشمال صیدرضا، رئیس ایل ریزه ون عصر قاجار و پهلوی

،[1][8]

1. حمایت از مردم ایل ریزه ون.
   
2. فرماندهی جنگ گاوز
   
3. پایان دادن به غائله شباب
   
4. ترسیم زمین‌های ایل ریزه ون با ایلات خزل و لک بیجنوند.
   

۵-تبعید به مدت ۷ سال به قزوین به دلیل ضرب و شتم مأموران شاهی.
۶-دیدار با شاه در سفر شاه به اسلام‌آباد کنونی.
۷-برگزاری مراسم محلی چمری به مناسبت فوت توشمال بهرام احمدی به مدت ۷ شبانه روز.

آنکه ضبط مدینه و سیاست از طرف سلطان بس باشد.[18] سر ضابط شخصی است که از طرف توشمال انتخاب می‌گردد.
وظایف سر ضابط:حفظ امنیت در حوزه ایل، تعیین مالیات، اخذ مالیات از ضابطین (کدخدایان).
'علی عباس احمدی' پدر میرعباس احمدی از طرف توشمال صید رضا به عنوان سر ضابط انتخاب شده بود.

ریش سفید ده، شخصی که امورات ده را انجام می‌دهد.

1. چرداول:ایل ریزه ون به صورت ایلی در شهرستان چرداول حوزه مرکزی زندگی می‌کنند.
   
2. سیروان:طایفه پایین آبی در حوزه مرکزی ساکن هستند.
   
3. ایلام:در حوزه مرکزی، چوار، سیوان خانوارهایی به صورت پراکنده ساکنند، در بولی روستای ریزوند، در مرکزی طایفه سورگه ساکنند.
   
4. مهران:در این شهرستان خانواده‌هایی از ریزه ون‌ها ساکنند.
   

در استان کرمانشاه طوایف شوانکاره در ماهیدشت، چهاردولی در ماهیدشت، مومنای در بین ایل منصوری ساکنند.

در این استان‌ها ۳۵۰۰۰تا ۴۰۰۰۰ نفر از طایفه چرداولی تحت اسم ایل چرداولی یا چهاردولی ساکنند.

در این استان طایفه شوانکاره ساکنند.

ریزه ون‌ها در کشور عراق در استان واسط، بغداد، سلیمانیه ساکنند.