آدم دماچی
آدم دماچی (انگلیسی: Adem Demaçi)؛ (زادهٔ: ۲۶ فوریهٔ ۱۹۳۶ – درگذشته: ۲۶ ژوئیه ۲۰۱۸ ) نویسنده، سیاستمدار اهل کوزوو و آلبانی بود. وی بین سال‌های ۱۹۵۰ تا ۲۰۱۷ میلادی فعالیت می‌کرد و از مدافعین برجسته حقوق بشر بود.
| آدم دماچی | |
|---|---|
| زادهٔ | ۲۶ فوریهٔ ۱۹۳۶ پریشتینا |
| درگذشت | ۲۶ ژوئیهٔ ۲۰۱۸ (۸۲ سال) پریشتینا |
| علت درگذشت | مرگ طبیعی |
| ملیت | کوزوو آلبانیان |
| دیگر نام‌ها | ماندلا بالکان[1] |
| شهروندی | کوزوو |
| محل تحصیل | دانشگاه پریشتینا دانشگاه بلگراد دانشگاه اسکوپیه |
| پیشه | نویسنده، سیاستمدار |
| سال‌های فعالیت | ۱۹۵۰–۲۰۱۷ |
| شناخته‌شده برای | فعال حقوق بشر مبازره مسالمت آمیز علیه رژیم صرب در کوزوو |
| کارهای برجسته | Gjarpijt e gjakut (English: مارهای خونی) |
| شهر زادگاه | پریشتینا، کوزوو |
| حزب سیاسی | حزب پارلمانی کوزوو (۱۹۹۶–۱۹۹۸) |
| جنبش | ارتش آزادیبخش کوزوو |
| همسر(ها) | جمایلی دماچی |
| فرزندان | آباتار و شکیپتا[2] |
| والدین |
|
| جایزه(ها) | جایزه ساخاروف ۱۹۹۰ جایزه حقوق بشر در دانشگاه اسلو ۱۹۹۵ قهرمان کوزوو ۲۰۱۰ |
وی همچنین برندهٔ جوایزی همچون جایزه ساخاروف شده‌است.
زندگی‌نامه
دماچی تحصیلات خود را به ترتیب در رشته ادبیات، حقوق و آموزش در پریشتینا پایتخت کوزوو، بلگراد و اسکوپیه به اتمام رساند. در ۱۹۵۰ چند داستان کوتاه را در یک مجله اجتماعی به نام (Jeta e re) «زندگی جدید» منتشر کرد و در ۱۹۵۸ رمان (Gjarpijt e gjakut) «مارهای خونی» که به انتقام‌جویی قومی در آلبانی و کوزوو می‌پردازد را منتشر کرد که باعث شهرت ادبی وی شد.
دماچی اولین بار در یوگسلاوی سابق در زمان حکومت یوسیپ بروز تیتو (مارشال تتیو) به‌عنوان یک مخالف ناسیونالیست آلبانیایی با دولت اقتدارگرا دستگیر شد و سه سال را در زندان سپری کرد. وی بار دیگر سال‌های ۱۹۶۴ تا ۱۹۷۴ و ۱۹۷۵ تا ۱۹۹۰ را در زندان گذراند و در سال ۱۹۹۱ از زندان آزاد گردید.[3] پس از آزادی از زندان از او تقدیر به عمل آمد و نشان قهرمانی کوزوو به وی اهدا شد.[4]
همسر دماچی کوزوو را قبل از جنگ ترک کرد. او در جریان جنگ کوزوو در پریشتینا همراه با خواهر هفتاد ساله‌اش زندگی کرد.
فعالیتهای سیاسی
پس از آزادی از زندان دماچی سمت ریاست شورای دفاع از حقوق بشر و آزادی مردم کوزوو را از ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۵ برعهده گرفت. او همچنین از سال ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۳ سردبیری مجله (Zëri) زری پریشتینا را برعهده داشت.[5] دماچی در سال ۱۹۹۱ موفق به دریافت جایزه ساخاروف برای آزادی اندیشه از پارلمان اروپا شد.[4]
در سال ۱۹۹۳ او پیشنهاد تشکیل کنفدراسیونی متشکل از کشورهای کوزوو، مونته‌نگرو و صربستان که بعداً به کشور بالکانیا در «بالکان» شناخته شد را مطرح کرد.
در سال ۱۹۹۶ دماچی به جای بایرام کویزومی ریاست حزب پارلمانی کوزوو را برعهده گرفت و کویزومی معاون او شد. دماچی با پروسه زندان خود در میان مردم کوزوو اعتبار کسب کرد اما جناح راست به بی‌عملی او در دوران رهبری‌اش در حزب انتقاد کرد.
دو سال بعد دماچی به ارتش آزادیبخش کوزوو پیوست و ریاست حزب خود را در آن نمایندگی می‌کرد و در راس بال سیاسی ارتش قرار گرفت و سخنگوی گروه چریکی در جنگ کوزوو شد. او در ۱۹۹۸ در مصاحبه‌ای با نیویورک تایمز از محکوم کردن ارتش آزادیبخش کوزوو به خاطر استفاده از خشونت اجتناب کرد و تصریح نمود: «برای ما راهی جز به‌کارگیری خشونت نمانده، مردمی که زیر این حد از سرکوب قرار گرفته باشند حق دارند تا به مقاومت از خود بپردازند». در سال ۱۹۹۹ بدنبال برگزاری گفتگوهای صلح ارتش آزادیبخش کوزوو در فرانسه او از ارتش استعفا داد و پیشنهاد معامله بدون تضمین گرفتن استقلال کوزوو را مورد انتقاد قرار داد. او از ابراهیم روگوا و سایر رهبران آلبانیایی که از رویارویی فرار کرده بودند انتقاد کرد و خاطر نشان ساخت که آن‌ها یک رویداد مهم تاریخی را از دست داده‌اند.
سربازان یوگسلاوی دماچی را دو بار دستگیر کردند، اما برخوردشان با او بسیار انسانی بود. پس از جنگ، دماچی تا ژانویه سال ۲۰۰۴ به عنوان مدیر رادیو و تلویزیون کوزوو خدمت کرد. وی همچنان در سیاست فعالیت داشت، او به آلبین کورتی، رئیس جنبش ملی‌گرای (Vetvendosje!) «خودمختاری» وابستگی داشت.
مرگ
دماچی در سن ۸۲ سالگی در ۲۶ ژوئیه ۲۰۱۸ در شهر پریشتینا کوزوو درگذشت.[6]
واکنش‌ها
- نمایندگان پارلمان کوزوو به نشانه احترام یک دقیقه سکوت کردند.[6]
- رئیس‌جمهور کوزوو هاشم تاچی درگذشت دماچی را تسلیت گفت و وی را به عنوان سمبل مقاومت کوزوو توصیف کرد. تاچی نوشت، «وی همواره در مقابل هر چالشی فناناپذیر و سرکش بود. آدم تمام زندگی خود را به کوزوو اختصاص داد و ما همیشه وی را به‌عنوان راهنما و صدای وجدان عمومی به یاد خواهیم آورد.»[6]
- رهبران سیاسی آلبانی نیز پیامهای تسلیت خود را ارائه کردند. رئیس‌جمهور آلبانی ایلیر متا در رابطه با درگذشت آدم دماچی، شاخص مقاومت آلبانی، غم و اندوه عمیق خود را ابراز داشت.[6]
- نخست‌وزیر آلبانی ادی راما در پیام خود اظهار داشت که «با درگذشت آدم دماچی، تاریخچه خارق‌العاده یک شورشی نایاب آلبانیایی بسته می‌شود: بهترین نوع آلبانیایی، ویژه‌ترین نوع انسان، دوستی با بهترین ویژگی‌ها.»[6]
- رهبر حزب دمکرات لولزیم باشا هم با خانواده دماچی و مردم کوزوو ابراز همدردی کرد و نوشت، «ماندلا کوزوو همیشه در خاطره ملتی که با قدردانی عمیق در مقابل فداکاری و کمک جاودانه وی به کوزوو تعظیم می‌کنند، باقی خواهد ماند.»[6]
منابع
- "Kosovars Pay Tribute To Demaci, The 'Balkans' Mandela'" (Death of Adem Demaci). RFE/RL's Balkan Service. Radio Free Europe. July 27, 2018. Retrieved 27 July 2018.
- Young, Antonia. "Shkëlzen Gashi, Adem Demaçi Biography: a Century of Kosova's History through One Man's Life" (PDF). Central and East European Review. Archived from the original (PDF) on 2 May 2013. Retrieved 21 July 2012.
- Elsie, Robert (2010). Historical Dictionary of Kosovo. Scarecrow Press. pp. 73–4. ISBN 0-8108-7231-5. Retrieved 21 July 2012.
- «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۸ ژوئیه ۲۰۱۸.
- "ICG Kosovo Spring Report". International Crisis Group. 1 March 1998. Retrieved 21 July 2012.
- Lifelong Political Activist Adem Demaci Dies at 82
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Adem Demaçi». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۸ ژوئیه ۲۰۱۸.