کرگانرود

رودخانه کرگانروداز ارتفاعات ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ متری کوه‌های تالش در امتداد البرز غربی سرچشمه می‌گیرد. این رودخانه دارای ۳ سرشاخه اصلی ییلاق طول، ورزان و شکردشت می‌باشد که در روستاهای کیشون بن و ماشین خانه به هم می‌پیوندند.

طول شاخه اصلی رودخانه ۴۲٫۵ کیلومتر و طول انشعابات فرعی ۸۳٫۲۵ کیلومتر می‌باشد.

حوزه آبخیز رودخانه کرگانرود ۶۱۵٫۴ کیلومترمربع و محیط آن ۱۲۷ کیلومتر می‌باشد. همچنین این رودخانه از بزرگترین و پرآب‌ترین رودخانه‌های غرب گیلان می‌باشد. رودخانه دارای دبی قابل ملاحظه است، در ماه‌های خرداد تا مهر رودخانه کم‌آب است. متوسط آب دهی سالیانه آن حدود ۸ متر مکعب در ثانیه تعیین گردیده است.

در احسن‌التقاسیم از کرگانرود بنام کهن رود نام برده شده‌است.

در زبان تالشی کرگانرود را کرگری نیز می‌گویند. پسوندگری یا کری در نام برخی آبادی‌های تالش مانند دیره‌کری، کواکری، خلفه‌کری، قاسمه‌کری ونواکری دیده می‌شود که معادل آباد و آبادی است. به‌نظر می‌رسد کرگانرود واژه ترکیبی و فارسی شده کرگری ورود باشد که نیاز به تحقیق بیشتر زبانشناسی دارد.

برخی نام کرگری را با تفکیک کرگه + ری از یکدیگر در ارتباط قرار داده‌اند. کرگه در تالشی بمعنای مرغ و پرنده است. شاید در قدیم که جلگه اطراف این رود پوشیده از بیشه‌زار بوده و پرندگان زیادی در آن وجود داشتند، کرگه ری بمعنای مرغ‌زار یا زیستگاه پرندگان بکار رفته باشد که پس از آباد شدن همین نام را حفظ کرده‌است. بهر حال کرگه‌ری، کرگه‌رو، کرگه‌رود و کرگانرود می‌توانند با هم مربوط باشند.

نام کرگری را می‌توان با کلمات کار وگری نیز در ارتباط قرار داد. بدین معنی که تالشان قدیم که کوه‌نشین و غیرکشاورز بودند، به کشتزارهایی که در جلگه آباد می‌کردند، کارگری یا کرگری بمعنای محل کشت و کار می‌گفتند که این نیز به مطالعات زبان‌شناسی دقیق‌تری نیاز دارد.[2]

کرگانرود رودخانه‌ای دائمی است که قسمتی از مسیر آن در ناحیه کوهستانی جریان دارد و طول آن در جلگه به بیش از ۶ کیلومتر می‌رسد که از فصل مشترک پایکوه تا ساحل دریا ادامه می‌یابد. میزان اکسیژن محلول در آب رودخانه ۵٫۱۱– ۵٫۶ میلیگرم در لیتر و پ‌هاش آب رودخانه از ۸٫۱ – ۶٫۹ بود که در حد قلیایی و خنثی می‌باشد.

ماهیان شناسایی شده در این رودخانه متعلق به ۱۲ گونه از ۶ خانواده می‌باشند که ۵ گونه از این ماهیان مهاجر و بقیه به صورت بومی هستند[3]

مطالعات پلانکتونی در سال‌های ۸۱ و ۱۳۸۰ نشان می‌دهد که پلانکتون‌های این رودخانه در مجموع از فراوانی و تنوع کمی برخوردار می‌باشند.[4] انواع ماهیان از جمله ماهی سفید و ماهی آزاد در این رودخانه صید می‌گردد.

این رودخانه از زمان‌های کهن پیوند بسیار نزدیکی با زندگی و آبادانی منطقه‌ای که در آن جاری بوده داشته‌است. کرگانرود مانند تمامی رودهای نسبتاً بزرگ به دلیل تأثیرگذاری که بر زندگی این مردمان داشته؛ بخشی از تاریخچه بازار کرگانرود و روستاهای اطراف آن رود است، ولی در تقسیم‌بندی‌های اخیر کشوری این هماهنگی رعایت نشده‌است. هرچند به دلیل این قدمت و اهمیت، نام کرگانرود به یکی از بخش‌های منطقه شمال تالش (لیسار) اطلاق شده‌است، ولی مناسب بود نام کرگانرود در ارتباط با مکان تاریخی و جغرافیایی خود تقویت می‌شد که می‌توانست به تقویت گردشگری و معرفی حتی بین‌المللی این منطقه منجر شود.در زمان پهلوی به مجموعه شهرستانهای تالش،رضوانشهر و ماسال طوالش میگفتند و به (شهرستان تالش) بخش مرکزی طوالش کرگانرود و به روستای شمال تالش دهستان کرگانرود شمالی اطلاق میشود و در حال حاضر هم گویش تالشی مرکزی را تالش کرگانرودی گفته میشود.بازار کرگانرود یا کرگری بوزو مرکز تجارت ، اقتصاد ، ماهیگیری و گمرک شهر هشتپر از بدو تاسیس تا سال ۱۳۴۰ بوده است.

به منظور بیان اهمیت و ارزش آب در جهان امروز و ضرورت مصرف بهینه توسط هموطنان عزیز اولین مراسم پاسداشت آب‌های روان در روز، چهارم فروردین ۱۳۹۵ در روستای کیشون بن از توابع بخش مرکزی شهرستان طوالش در مسیر جاده ییلاق و توریستی مریان و آق اولر در کنار رودخانه کرگانرود به همت گروه گردشگری غیردولتی آبشارها ی تالش و اداره میراث فرهنگی و گردشگری تالش برگزار گردید.[5]

با بررسی عکس‌های ماهواره‌ای در سال‌های متفاوت مشاهده می‌شود که در قسمت‌هایی از رودخانه به‌طور غیرطبیعی عریض شدگی وجود دارد که ناشی از برداشت‌های بی‌رویه شن و ماسه توسط کارخانه‌های سودجو می‌باشد. این عریض شدگی طبق مطالعات صحرایی باعث تخریب کناره‌های رودخانه و زمین‌های اطراف شده و از طرفی در اثر برداشت بی‌رویه شیب هیدرولیکی افزایش یافته و تمامی میان‌دره‌های موجود در رودخانه از بین رفته‌است؛ و همچنین افزایش شیب هیدرولیکی و کاهش شن و ماسه در کف رودخانه کاهش ماهیان بومی را در سال‌های اخیر در پی داشته، به‌طوری‌که تولید مثل آن‌ها به حداقل ممکن رسیده و به مانند سابق انجام نمی‌شود؛ که یک معضل زیست‌محیطی در منطقه می‌باشد. از سوی دیگر عمیق شدن بستر رودخانه باعث خشک شدن چشمه‌های آب و همچنین پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی شده‌است که هزینه‌های بسیار زیادی به مردم فقیر روستایی وارد کرده‌است. لازم است مردم و سازمان‌های مردم نهاد و سازمان‌های دولتی توجه بیشتری به محیط زیست و جریان‌های آبی و مسائل سرزمینی داشته باشند و در صورت عدم رعایت مسئله جبران آثار در آینده غیرممکن خواهد بود.[6]

• فراز وفرود شهرکرگانرود- فصلنامه تحقیقات تالش شماره‌های ۹ و ۱۰ – پاییز و زمستان ۱۳۸۲
• شناسایی ماهیان کرگانرود استان گیلان- مجله علمی شیلات- شماره یک بهار۸۱
• بررسی پراکنش و فراوانی پلانکتونی در رودخانه کرگانرود-پژوهش و سازندگی زمستان ۱۳۸۵; (پی آیند ۷۳) در امور دام و آبزیان):۶۵–۷۳
• عوامل مؤثر در وقوع حرکات توده‌ای در حوضه کرگانرود با استفاده از مدل AHP، نشریه جغرافیا، زمستان ۱۳۹۱، دوره ۱۰ , شماره ۳۵ ; از صفحه ۱۹۵ تا صفحه ۲۱۰، نویسندگان: رنجبر محسن (گروه جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهر ری)
• ارزیابی آثار توسعه بر محیط زیست حوزه کرگانرود با کاربرد مدل تخریب سیمای سرزمین، نشریه محیط زیست طبیعی (منابع طبیعی ایران)، تابستان ۱۳۹۱ , دوره ۶۵ , شماره ۲ ; از صفحه ۲۲۳ تا صفحه ۲۳۴، نویسندگان: شیخ گودرزی مهدی، علی‌زاده شعبانی افشین، سلمان ماهینی عبدالرسول، فقهی جهانگیر، (دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، ایران)
• بررسی اثرات زیست‌محیطی فرسایش حوزه و برداشت‌های بی‌رویه شن و ماسه رودخانه کرگانرود با استفاده از روش PSIAC، نشریه علوم و تکنولوژی محیط زیست، پاییز ۱۳۸۶ , دوره ۹ , شماره ۳ (مسلسل ۳۴) (ویژه نامه) ; از صفحه ۲۳۹ تا صفحه ۲۴۶، (دانشکده عمران، دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی)