نشان تمثال همایون

نخستین نشان تمثال همایون که از دوران قاجار بدست آمده، مربوط به فتحعلی شاه قاجار است که تنوع آن در دوران ناصرالدین شاه به اوج خود رسید. این نشان با انقراض سلسله قاجار و آغاز حکومت پهلوی در سال ۱۳۰۴ خورشیدی ملغی شد.

• 
  نشان تمثال همایون مظفرالدین شاه

علت نامگذاری این نشان تحت عنوان تمثال همایونی، نقاشی تصویری میناکاری شده از شاه قاجار در قابی بیضی شکل بود که اطراف آن با جواهرات سلطنتی گرانقیمت نظیر الماس و یاقوت تزئین شده بود. تراش نگینهای آن عمدتاً از نوع فلامکی بود که تراش رایج جواهرات در زمان قاجار است. جنس این نشان عمدتاً از طلا بود.

در اوایل قرن نوزدهم میلادی، این نشان بعنوان نشان درجه دو و بعد از نشان شیر و خورشید در نظر گرفته می‌شد. از اینرو در سال ۱۲۰۷ خورشیدی نشان درجه یک شیر و خورشید به جان کینیر مک دونالد، دیپلمات انگلیسی، اعطا شد. فتحعلی شاه قصد داشت همین نشان را به دستیار مک دونالد، دکتر جان مک نیل، نیز اعطا نماید. این عمل فتحعلی شاه با اعتراض مک دونالد مواجه شد و درنتیجه مک نیل نشان فتحعلی شاه را به عنوان نشان درجه دو دریافت نمود. نشان اعطایی به مک نیل حاوی تصویری از فتحعلی شاه در لباس سنتی ایران بود که دارای قاب و تزئیناتی از الماس بود.

محمد شاه قاجار برای تحکیم سلسله قاجار، تصویرگری مینیاتوری از خود را در لباس سنتی همانند پدرش، فتحعلی شاه، ادامه داد و آن را به عنوان بخشی از لباس اروپایی و جدید خود پذیرفت. با این کار او مشروعیت سلسله قاجار را تقویت کرد و پیش زمینه ای برای پسرش ناصرالدین شاه فراهم آورد که این عمل را با پوشیدن میراث پدر ادامه داد.

از سال ۱۲۲۷ خورشیدی، ناصرالدین شاه قاجار، نشان تمثال همایونی را به عنوان نشان درجه یک و بالاترین نشان شیر و خورشید در نظر گرفت.

نشان تمثال همایون از سال ۱۲۸۶ دارای سه درجه شد: نشان‌های درجه یک تا سه به ترتیب دارای سه، دو و یک ردیف الماس در کنار تصویر مینیاتوری و میناکاری شده شاه بودند.[1]

از تصویرگران تمثال ناصرالدین شاه بر روی این نشان، مَتیو دِروشه از پاریس و ابوالحسن غفاری (صنیع الملک) بودند.[2]

نشان تمثال همایونی به درباریان با بالاترین درجه حکومتی، فرستاده‌های ویژه و رده بالای خارجی مانند سفیران تعلق می‌گرفت. این نشان با الهام از مبادله هدایای دیپلماتیک که در بین کشورهای روسیه تزاری، فرانسه ناپلئونی و امپراتوری عثمانی مرسوم بود، هدیه ای با نقش مینیاتوری از شاه ایران در سطح ملی و بین‌المللی در آن زمان محسوب می‌شد.[1]