میرزا احمد آشتیانی

میرزا احمد آشتیانی، فقیه و فیلسوف شیعی امامی، چهارمین و کوچکترین فرزند میرزا حسن مجتهد آشتیانی، فقیه سرشناس روزگار ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه قاجار، در حدود سال ۱۲۶۱ ـ ۱۳۰۰ در تهران به دنیا آمد.

وی پس از تحصیل علوم مقدماتی، چندی در درس فقه و اصول پدرش حاضر شد. پس از رحلت او، تحصیلاتش را نزد علمای دیگر مانند سید محمد یزدی، میرزا هاشم رشتی، حکیم کرمانشاهی و حکیم اشکوری، شیخ مسیح طالقانی، میرزا شهاب‌الدین نیریزی شیرازی و آخوند ملا محمد هدیجی زنجانی و سید عبدالکریم لاهیجی دنبال کرد و آنگاه در مدرسه سپهسالار به تدریس معقول و منقول مشغول شد. پس از مدتی حکمت مشاء، حکمت متعالیه، عرفان نظری، طب و ریاضیات و نجوم را آموخت و به مقاطع بالای علمی رسید. در ۱۳۴۰ در چهل سالگی رهسپار نجف شد و افزون بر کسب فیض از محضر استادانی چون میرزای نایینی و آقاضیاءالدین عراقی، خود نیز مجلس درس فلسفه دایر ساخت. در ۱۳۵۰ پس از اقامت ده ساله در نجف، به ایران بازگشت و بقیه عمر را در حوزه علمیه تهران به تدریس فقه و اصول و علوم عقلی، تألیف کتاب و ارشاد مردم گذراند. وی علاوه بر احاطه بر علوم عقلی و نقلی، در پزشکی قدیم و دانش‌های ریاضی نیز دستی داشت[2] و خط را به نیکویی می‌نوشت و با تخلص «واله» شعر می‌سرود. وی عارفی خوش‌خلق، متواضع، سلیم النَّفس، متعبّد و پارسا بود. میرزا احمد از ۵ تن از مراجع زمان یعنی میرزاحسین نائینی، حایری یزدی، آقاضیاءالدین عراقی، سید ابوالحسن اصفهانی و حاج آقا حسن بروجردی گواهی اجتهاد داشت.

• سید جلال‌الدین آشتیانی[3]
• میرزا محمدباقر آشتیانی[4]
• محمد صادقی تهرانی[5]
• حسن حسن‌زاده آملی[6]
• سید عباس طباطبایی[7]

جمعاً ۶۲ کتاب و رساله و حاشیه از او باقی‌مانده که بیش از ۲۷ کتاب و رساله آن به چاپ نرسیده‌است.[8] از تألیفات چاپ نشده وی ۳۲ حاشیه است که میرزا احمد آن‌ها را بر کتاب‌های معتبر فقه، اصول، حکمت، معانی و بیان، عرفان، صرف و نحو عربی، هیئت و منطق نوشته‌است. از آثار چاپ شده میرزا، کتاب‌ها و رسالات زیر را می‌توان نام برد:

• رساله قول ثابت (به زبان فارسی)
• نامه رهبران (به زبان فارسی)
• مقالات احمدیه (به زبان فارسی)
• طرائف الحکم (به زبان عربی)
• لوامع الحقایق فی اصول العقاید (به زبان عربی)
• چهارده رساله (به زبان فارسی)
• صد و بیست حدیث و چهار رساله عرفانی و فلسفی (به زبان عربی)

وی در ۳ تیرماه ۱۳۵۴–۱۴ جمادی‌الثانی ۱۳۹۵ در نود و پنج سالگی در تهران درگذشت و در باغ طوطی (صحن حرم شاه‌عبدالعظیم) در ری به خاک سپرده شد.[9]

• آشتیانی. احمد. چهارده رساله فارسی. به کوشش رضا استادی، ص ۱۸–۲۴، چهل‌ستون، تهران: ۱۴۰۳ق.
• آشتیانی. جلال‌الدین. شرح مقدمه قیصری بر فصوص‌الحکم. ص ۴۸، باستان، مشهد: ۱۳۸۵ق.
• مطهری. مرتضی. خدمات متقابل اسلام و ایران. صدر، تهران: ۱۳۶۲.
• جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم. گلشن ابرار. ج۵، نشر معروف، قم: ۱۳۷۸.
• شبکه اطلاع‌رسانی اجتهاد