موسیو کرشیش
موسیو کرشیش (August Karl Krziž) یکی از ۷ نفری بود که داوودخان مسیحی هنگام سفرش به اتریش به عنوان نمایندهٔ امیر کبیر، برای تدریس به ایران دعوت کرد و در مدرسهٔ دارالفنون مشغول به کار نمود.[2][3] کرشیش، به عنوان استاد توپخانه به مدرسهٔ دارالفنون رفت، اما چون تاریخ، جغرافیا و حساب و هندسه می‌دانست، این رشته‌ها را نیز آموزش می‌داد. او به کمک دانشجویان خود کتاب‌های زیادی نوشت و ترجمه کرد.[4]
| موسیو کرشیش August Křziž | |
|---|---|
| زادهٔ | ۱۲ مهٔ ۱۸۱۴[1] |
| درگذشت | ۱۹ ژانویهٔ ۱۸۸۶ (۷۱ سال)[1] |
| ملیت | اهل چک در خدمت امپراتوری اتریش |
| سال‌های فعالیت | (۱۸۵۱–۱۸۵۹) در ایران[1] |
| کارفرما | افسر توپخانه و نقشه‌کش |
فریدون آدمیت در کتاب «امیرکبیر و ایران» می‌نویسد:
«بنابر قرارنامه "کرشش" معلم توپخانه، متعهد گردیده: در "مکتب‌خانه پادشاهی تدریس کند؛ به تعلیم بپردازد؛ هرگاه شکایتی داشته‌باشد راست به راست و بدون واسطه دیگر (یعنی بدون دخالت سفارتخانه اجنبی) به دولت مراجعه نماید؛ و خلاف عادات و قواعد مملکت ایران کاری از او سر نزند. مدت خدمت پنج سال در نظر گرفته شد، و مأخذ کلی مواجب هر کدام شش‌صد تومان در سال معین گردید.»[5]
همچنین در جای دیگری از این کتاب تاریخی دربارهٔ او می‌نویسد:
«[کرشیش] معلم توپخانه و ریاضیات، و تاریخ نظامی، مترجمش میرزا زکی مازندرانی علی‌آبادی از تحصیل‌کرده‌های فرانسه بود. او و میرزا ملکم نخستین کسانی هستند که در تهران سیم تلگراف کشیدند (۱۲۷۴).»[6]
مونیکا رینگر هم در کتاب خود می‌نویسد او
«به خاطر تعیین ارتفاع کوه دماوند و ایجاد یک خط تلگراف از دارالفنون تا کاخ سلطنتی حسن شهرت داشت.»[7]
فعالیت‌ها
تهیه نقشه طهران در سال ۱۲۳۷ هجری خورشیدی
در سال ۱۲۷۵ گروهی به سرپرستی اعتضادالسلطنه با همکاری موسیو کرشیش فرمانده و آموزگار توپخانه و دستیاری چندین نفر از شاگردان دارالفنون نقشه‌ای از تهران تهیه کردند و این نخستین نقشه دارالخلافه تهران به مقیاس ۱:۱۰۰۰ بوده‌است و از آنجایی که امکانات و وسایل فنی در اختیار هیئت تهیه نقشه نبوده از اینرو فاصله‌ها با گام و زاویه‌ها با تقریب اندازه‌گیری می‌شده‌است، بر این پایه نقشه مزبور از جهت نشان دادن شکل و موقعیت شهر و محله‌های درون آن و دروازه‌ها در نوع خود نقشه موفقی بوده و چهره تهران قدیم را کاملاً در برابر دیدگان مجسم می‌سازد.
مشارکت در راه‌اندازی خط تلگراف در سال ۱۲۳۶ خورشیدی
دانش‌آموزان مدرسهٔ دارالفنون به راهنمایی معلم علاقه‌مند فیزیک و شیمی خود، موسیو کرشیش نمساوی (اتریشی) نخستین فرستنده و گیرندهٔ تلگراف را در اسفند ۱۲۳۶ ساختند و با سیم‌کشی میان دو کلاس مدرسه، مخابرهٔ آزمایشی تلگراف را در حضور میرزا آقاخان نوری صدراعظم انجام دادند.
ناصرالدین‌شاه قاجار از شنیدن خبر موفقیت این طرح شاد شد و توسط صدراعظم از وزیر علوم، علی‌قلی میرزا اعتضادالسلطنه، عموی دانشمند خود اظهار رضایت کرده و به موسیو کرشیش خلعت التفاوت کرد و به عالی‌جاه رضاقلی‌خان هدایت معروف به ل‍له‌باشی و شاگردان توپچی که در این کار مشارکت کرده بودند پاداش داد.[8]
جستارهای وابسته
- تاریخ تهران
- دارالخلافه ناصری
- تاریخ تهران
- دارالفنون
منابع
- "Křziž, August - CERL Thesaurus".
- سعادت، ابراهیم. تاریخ پیشرفت‌های پزشکی در هفتاد سال اخیر ص ۲۶۰
- غلام‌رضا ورهرام، نظام سیاسی و سازمان‌های اجتماعی ایران در عصر قاجار، تهران: انتشارات معین، ۱۳۸۵، ص ۲۹۹–۳۰۰.
- نامعلوم. «آشنایی با دارالفنون». همشهری آنلاین.
- فریدون آدمیت، امیرکبیر و ایران، تهران: انتشارات خوارزمی، چاپ نهم ۱۳۸۵، ص ۳۵۸. به نقل از سواد قرارنامه از اسناد آقای معاون‌الدوله غفاری که به کتابخانه دانشگاه تهران اهدا شده‌است؛ و متن آن به کوشش حسین محبوبی اردکانی در مجله یغما، مرداد ۱۳۴۷، ص ۲۵۱–۲۵۲ انتشار یافت.
- فریدون آدمیت، امیرکبیر و ایران، تهران: انتشارات خوارزمی، چاپ نهم ۱۳۸۵، ص ۳۶۴.
- مونیکا ام. رینگر، آموزش، دین، و گفتمانِ اصلاح فرهنگی در دوران قاجار، تهران: انتشارات ققنوس، چ۲، ۱۳۸۵، ص ۹۱.
- معتمدی، اسفند، ۱۳۷۶ پست و تلگراف و تلفن در ایران. انتشارات مدرسه
- «نخستین آزمایش‌های فیزیک در تاریخ معاصر ایران- اسفندیار معتمدی». دریافت‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۲.
- «BĀB-E HOMĀYŪN – Encyclopaedia Iranica».
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «August Karl Krziž». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای صربی-کرواتی، بازبینی‌شده در ژانویه ۲۰۱۵.
پیوند به بیرون
- مدخل آگوست کرشیش در دانشنامه ایرانیکا