منتهی‌الآمال
از جمله تالیفات شیخ عباس قمی که در مورد تاریخ زندگی پیامبر اسلام و اهل بیت می‌باشد.که در یک جلد و همچنین در دوجلد به زبان فارسی ترجمه شده است.[1]
محتوای کتاب
شیخ عباس قمی (۱۳۵۹ ق/ ۱۳۱۹ش) این کتاب دوجلدی را درباره فضایل و مناقب و حوادث دوران زندگانی چهارده معصوم در چهارده باب تدوین کرده است که هر باب، اختصاص به یک معصوم دارد. جلد نخست آن، از زندگی محمد مصطفی تا زندگی حسین بن علی و جلد دوم از زندگی علی بن الحسین تا صاحب الزمان را شامل می‌شود.
مبحث مربوط به پیشوای سوم شیعیان
باب پنجم که مربوط به حسین بن علی است، نسبت به باب‌های دیگر، حجیم‌تر است و حدود یک پنجم کتاب را دربرمی‌گیرد. این باب دارای چهار مقصد و یک خاتمه است و هر مقصد دارای چندین فصل است. مقصد اول که چهار فصل است، درباره ولادت حسین بن علی و برخی از مناقب وی و برخی از اخبار درباره ثواب گریستن بر وی و اخباری درباره کشته شدن وی است.
مقصد دوم که دارای هفت فصل است، به قیام آن حسین از آغاز تا ورود به کربلا و کشته مسلم بن عقیل و دو کودکش پرداخته است. مقصد سوم که پنج فصل است، از ورود حسین بن علی به کربلا تا وفاتش است. مقصد چهارم که دارای دوازده فصل است، به وقایع پس از کشته شدن حسین بن علی و بردن اسرا به شام و کوفه و خطبه‌های علی بن الحسین و زینب کبری و دیگران تا بازگشت اهل بیت به مدینه و نیز برخی از مراثی درباره حسین بن علی و نیز معرفی فرزندان وی پرداخته است. خاتمه درباره مطالبی از قبیل اهمیت برپایی مجالس عزاداری و انتقاد از وضعیت روضه خوانی و عزاداری و چنان که در نفس المهموم نیز نگاشته است، پند و اندرزهایی به اهل منبر و ذاکران مصائب حسین بن علی است. تاریخ پایان نگارش کتاب، شب ۲۳ رمضان سال ۱۳۵۰ قمری است.[2]
گزارش‌های ضعیف
با وجود آنکه این اثر، پس از نفس المهموم و در دهه آخر زندگی مؤلف نوشته شده و حاصل آخرین مطالعات، تاملات و بررسی‌های وی است، بخش مربوط به حسین بن علی و گزارش قیام عاشورا _که مورد بررسی این نگاشته است_ از نقل گزارش‌های ضعیف، مصون نمانده است. از این رو برخی از گزارش‌ها همانند گزارش چگونگی به میدان رفتن و نبرد عباس بن علی،[3] گزارش وداع حسین بن علی با زنان اهل بیت،[4] جریان رفتن حسین بن علی با اسبش کنار شریعه فرات و تعارف کردن آب به یکدیگر[5] گزارش وداع دوم حسین بن علی،[6] [7] نقل گزارش ابن شهرآشوب درباره کشته شدن ۱۹۵۰ نفر به دست حسین بن علی[8] و جریان مسلم جصاص،[9] از منقولات ضعیف و غیرمعتبر این کتاب هستند.
ارزش کتاب منتهی الآمال
با این وجود، این اثر از آثار کم نظیر و ارزشمند در روایت تاریخ عاشوراست. از این رو از این نگاشته، استقبال بسیار شده و تاکنون چاپ‌های متعدد و گوناگونی از آن به بازار عرضه شده است. در سال‌های اخیر، یک چاپ سه جلدی با تصحیح و تحقیق آقای ناصر باقری بیدهندی، منتشر شده که بهترین چاپ است. همچنین این کتاب تاکنون دو بار به عربی ترجمه شده است؛ ترجمه نخست آن را نویسنده سوری دکتر نادر التقی، و ترجمه دوم را سید هاشم میلانی انجام داده‌اند.
پانویس
- منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ج۳، ص۲۱۴۸، تحقیق ناصر باقری بیدهندی.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ج۲، ص۸۸۲_ ۸۸۵.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ج۲، ص۸۸۷_ ۸۸۸.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ج۲، ص۸۹۸_ ۸۹۹.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ج۲، ص۸۹۹_ ۹۰۰.
- مجلسی، محمد باقر، جلاء العیون، ص۳۷۴.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ج۲، ص۸۹۷.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ج۲، ص۹۳۶_ ۹۳۸.
منبع
- کتاب منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل شیخ عباس قمی.
- یشوایی، مهدی، مقتل جامع حسین بن علی، ج۱، ص۱۴۱_۱۴۳.