مزوش

در مورد قدمت این روستا اطلاعات زیادی در دسترس نیست اما همانگونه که از نامش که برگرفته از فارسی پهلوی می‌باشد پیداست که شکل‌گیری مزوش به سال‌های بسیار دور و به قبل از ورود اسلام به ایران بازمی‌گردد.

مزوش از دو بخش تشکیل شده‌است (مُز +وَش). مُز یا مَز در زبان فارسی عامیانه به معنای (مزد) تلفظ می‌شود و وَش در زبان فارسی ری باستان در دوره ساسانی به معنای (پنبه حلاجی نشده) می‌باشد. به همین دلیل می‌توان گفت که کشت پنبه زمانی در مزوش رونق فراوان داشته و از این راه روزگار می‌گذرانیدند. همچنین محمّد بن حسن قمی در کتاب تاریخ قم (قرن هارم هجری) در ذکر روستاهای اردهال (وراردهال) از آن با نام «مروزش» یاد می‌کند. (تاریخ قم، قمی، ص۲۰۰) عده ای هم مزوش را به معنای سخت گونه تعبیر کرده اند چرا که در گذشته راه دسترسی به آن دشوار بوده است.

مزارع کشاورزی روستای مزوش وقف به نام علی ابن ابی طالب می‌باشد. شغل اصلی مردم در مزوش، دامداری و کشاورزی است. مساحت دقیق مزوش ۱۶۷ هکتار است و گویش مردم آن لری بختیاری است، جمعیت این روستا با توجه به مهاجرت روزافزون اهالی به شهرها رو به کاهش نهاده است در سال ۱۳۹۵ هجری شمسی عده اهالی مقیم دائم، در این قریه کمتر از۱۶۵ نفر می‌باشد. دین مردم این روستا اسلام و مذهب آن‌ها شیعه دوازده امامی است.

نام محلی (دومیر) یا در گذشته دامیر به معنای چراگاه دام‌ها نامی است که مردمان مزوش بر کوهپایه اردهال گذاشته‌اندلغت اردهال خود در فارسی پهلوی به معنای کوهستان مقدس است . قله دومیر به ارتفاع ۳۵۰۳ متر بلندترین ارتفاع استان مرکزی و شهر دلیجان محسوب می‌شود .این روستا دارای آب و هوایی کوهستانی و طبیعت زیبایی است که در طول فصول مختلف سال پذیرای گردشگران و کوهنوردانی است که مسیر این روستا را برای رسیدن به قله اردهال و همچنین طبیعت مزوش را جهت گذراندن اوقاتی خوش انتخاب می‌کنند .مزوش از سمت شمال در دامنه کوهی کم ارتفاع بنام پُلُوار قراردارد، بر فراز پلوار تخته سنگی است به نام تخت پادشاه که منظره زیبایی از روستا را می‌توان از این مکان مشاهده کرد. در میان کوه پلوار یک دخمه سنگ غار مانند بسیار کوچک بنام‌های (جیر جیر یا فرخة العلی) وجود دارد ک مردم روستا در گذشته برای حاجت روا شدن درون آن‌ها آتش و چراغ روشن می‌کردند، شاید بتوان این عمل را باقی‌مانده فرهنگ، عقاید و آیین کهن ایران زمین (مزدیسنا یا همان زرتشت یا حتی آیین مهرپرستی) دانست که از نیاکانشان که در این روستای کهن زندگی می‌کرده‌اند نسل به نسل به آن‌ها رسیده است و به مرور زمان و با ورود اسلام به این منطقه تبدیل به سقاخانه‌هایی کوچک جهت راز و نیاز و برآورده شدن حاجات شده بودند. از آثار قدیمی در این روستا حسینیه و نخل قدیمی موجود در آن، زورخانه نور خدا و بنایی به نام چهار سفه که محل انجام مراسم مذهبی و نمایش‌های آئینی مثل تعزیه خوانی بوده و قدمتشان به ۵۰۰ سال می‌رسد هر چند از چها رسفه دیگر جز دیواری چیزی باقی نمانده‌است . مورد بعدی قلعه قلعه دزدوَر است که گفته می‌شود بزرگ روستا در زمان بنای قلعه زنی بوده‌است و قلعه نیز برای او ساخته می‌شود. جالب اینکه اب مصرفی این قلعه توسط لوله‌های سفالی از قناتی با فاصله چند کیلومتری به ان رسانده می‌شده‌است و همچنین می‌توان از دیگر اثار به آسیاب آبی قدیمی موجود در منطقه فوقانی رودخانه مزوش اشاره کرد.

جوزغند» شیرینی محلی مزوش و البته شهر نراق است که تهیه آن ۱۵ روز زمان می‌برد و به گران‌ترین شیرینی محلی ایرانی برای سوغات معروف است. فرهنگ «معین» یکی از معانی تعریف‌شده برای جوزغند را «جوز» شفتالوی خشک‌شده و «غند»، «آگند» یا «آکند» یعنی افکندن آورده‌است. جوزغند از میوه‌ای به نام «اَلگ» که هم‌خانواده هلو است ساخته می‌شود و طعم ترش و شیرین دارد. ساخت «جوزغند» اساساً یک کار گروهی در بین خانم هاست و برای درست کردن این شیرینی میوه را پوست می‌کنند تا سه روز در پشت بام آفتاب بخورد و خشک شود، سپس هسته آن را خارج می‌کنند و یک روز دیگر در آفتاب می‌ماند، بعد داخل این میوه را با مواد مخلوط تشکیل‌شده از مغز بادام، شکر، هل، مغز هسته زردآلو و خاک قند پر می‌کنند. به نظر می‌رسد در گذشته‌های دورتر، محدودیت‌های زمان جنگ، افراد را مجبور می‌کرده دست به ساخت چنین محصولاتی بزنند چرا که این ماده غذایی نیاز به گرم کردن نداشت، فضای زیادی را اشغال نمی‌کرد و کالری بسیار بالایی از خود آزاد می‌کرد، ضمن اینکه فاسد نمی‌شد و می‌توان آن را تا مدت‌های طولانی خارج از یخچال نگه داشت.

از شخصیت‌های مهم این روستا می‌توان از علی‌خان مزوشی نام برد که از مشروطه خواهان منطقه کاشان بوده‌است.

▪فرهنگ دهخدا

▪کتاب تاریخ وفرهنگ دلیجان

▪مشاهدات میدانی