محوطه بندیان

محوطه بندیان مربوط به دوره ساسانیان است و در شمال غرب درگز، بندیان واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۴ بهمن ۱۳۷۵ با شمارهٔ ثبت ۱۸۴۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

سایت موزه باستانشناسی بندیان که هم‌اکنون در سه کیلومتری شمال شهر درگز و در مجاور تپه باستانی «یاریم تپه» در محل محوطه باستانی احداث گردیده حکایت از وجود ابنیه‌ای مهم در این مکان دارد. مهم‌ترین بخش کاوش‌های صورت گرفته در این منطقه به سرپرستی دکتر مهدی رهبر در سال ۱۳۷۳ حکایت از وجود تالارهای مرکزی به طول ۲۵/۱۰ و عرض ۶۰/۸ متر و فضاهای وابسته به آن دارد که در زمان رونق بنا به باغ یا حیاطی وسیع منتهی می‌گردید آنچه پیرامون این تالار بر نمای دیوارها با ارتفاع حدود یک متر یا بیشتر مشاهده می‌شود نقوش نفیس گچبری شده زیبایی است که معرف موضوعات مذهبی، بزم و شکار، جنگ و پیروزی بر دشمن و … می‌باشد. از دیگر بناهای مکشوفه در این محوطه می‌توان به بنای آتشدان و محراب، اتاق مخصوص نامه‌ها و مرسوله‌ها و برج خاموشی اشاره کرد. با کشف بنای برج خاموشی نظر محققان اروپایی در زمینه نحوه تدفین زردشتیان به کلی تغییر نمود. در حال حاضر محوطه تاریخی بندیان به همت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خراسان رضوی به اولین سایت موزه گردشگری ایران تبدیل شده‌است. از آن جا که بندیان در مسیر جاده ابریشم قرار داشته تأثیرات متقابل تمدن‌های مختلف را می‌توان در آن مشاهده نمود. بر اساس کتیبه‌های مکشوفه که بر بدنه‌های دیوارهای گچی تالار نقر شده درگر فعلی همان دستگردی است که با مرو یک واحد سیاسی را تشکیل داده و مقر یکی از دژبانی‌های دوره ساسانی بوده‌است. پادشاهان ساسانی در طول دوران حکومت خود با دو دشمن قدرتمند سرو کار داشته‌اند. در غرب با قدرت رومیان که با هدف گسترش سرزمین می‌جنگیدند و در شمال شرق با حمله و تهاجمات غارت گرانه هپتالی‌ها «هیاطله». حفظ مرزهای شمال شرقی برای پادشاهان ساسانی از اهمیت خاصی برخوردار بوده به همین دلیل اغلب شاهزادگان نامزد پادشاهی را به عنوان پادشاه محلی به این منطقه گسیل می‌داشتند.

حاصل تلاش گروه باستان‌شناسی در بندیان در محدوده‌ای به مساحت ۴ هکتار کشف بناهای مهمی است که تا کنون بخش کوچکی از آن در غالب یک نیایشگاه کوچک از زیر خاک خارج شده‌است. این بنا دارای تالاری با ابعاد ۵/۸در ۵/۱۰ متر می‌باشد که سقف آن بر چهار ستون گچی زیبا قرار گرفته‌است. در سمت شمال غربی تالار فضایی به ابعاد ۷/۱ در ۸/۲ متر عقب نشسته که به عنوان محراب عملکرد داشته‌است. در داخل این محراب علاوه بر گچبری‌های بسیار زیبا، ۵ کتیبه به خط پهلوی ساسانی بر روی بدنه‌های دیوار گچی نقش گردید ه است. مضم. ن کتیبه‌ها حکم انتصاب شخصی به نام یزداد از طرف یک مقام عالی رتبه به نام ویدشاپور به دژبانی مرو و این دستگرد است. همچنین دور تا دور تالار گچبری‌هایی با صحنه‌های شکار، جنگ پادشاهان ساسانی با پادشاهی هپتالی‌ها، صحنه‌های پیروزی در جنگ، صحنه‌ای مذهبی از آناهید الهه فراوانی و آب‌های روان و صحنه‌های معرفی شخصیت‌های مهم دوران ساسانی و صحنه‌های تاجبخشی و ضیافت را می‌توان دید.

در کنار محراب اتاق هدایا و نذورات قرار دارد. از داخل این اتاق تعدادی اثر مهر بر روی گلوله‌های رسی که حکم لاک و مهرهای امروزی را دارد به دست آمده است. این گلوله‌های گلی دارای اثر مهرهایی با نقوش اساطیری، حقیقی و نیز دارای خط پهلوی است.

در انتهای تالار دری به عرض ۲۵/۱ متر به راهرویی ارتباط پیدا می‌کند سپس به محوطه آتشکده‌ای با ابعاد ۴در ۴ وارد می‌شود که آتشدان زیبایی در ان قرار دارد که نیایش کنندگان در این تالار جمع شده و شاهد مراسم اجرایی موبد در کنار آتشدان می‌شده‌اند.

در شمال آتشکده آتق بزرگی که در سه طرف آن استودان‌های گچی به طول ۵/۱ تا ۶۵/۰ سانتی‌متر و عرض ۷/۰ سانتی‌متر قرار دارد ساخته شده که هر یک دارای دریچه‌ای بوده‌اند که احتمالاً با در چوبی بسته می‌شده‌است. بر روی استودان‌ها نقش‌های اساطیری گاو گیرفون، مار، عقرب و صحنه‌های شکار دیده می‌شود. در سمت شرق آتشکده اتاقی با برج مدور به عنوان برشنوم گاه یا محل تطهیر قرار داشته‌است.

این نیایشگاه به ظاهر در مجموعه‌ای از بناهای حکومتی قرار داشته. بر اساس مدارک نیایشگاه در زمان بهرام پنجم ۴۳۸/۴۲۰ میلادی بعد از جنگ با پادشاه هپتالی‌ها و کشتن او ساخته شده و در زمان پیروز پادشاه ساسانی که به دست هپتالی‌ها کشته شد و شمال خراسان مورد قتل و غارت قرار گرفت تخریب گردیده است. بعد از چند سال مجدداً بر روی خرابه‌های آن آثاری از دوره ساسانی به وجود آمده است.[1]