علی‌اکبر فراهانی

علی‌اکبر فراهانی معروف به آقا علی‌اکبر (زادهٔ ۱۲۳۶[2] یا ۱۲۴۲ قمری[3][4] – درگذشتهٔ ۱۲۷۸ قمری[2][6])، یکی از برجسته‌ترین نوازندگان دربار ناصرالدین شاه و استاد نواختن تار بود.

علی‌اکبر فراهانی
اطلاعات پس‌زمینه
نام شناسنامه‌ای	آقا علی‌اکبر
نام(های) دیگر	مطرب همدانی[1]
زاده	۱۲۳۶[2] یا ۱۲۴۲ ه‍.ق[3][4]
درگذشته	۱۲۷۸ قمری[5]
ژانر	موسیقی دستگاهی ایران
ساز(ها)	تار

داریوش پیرنیاکان معتقد است او در اوایل دوران «ناصرالدین‌شاه» به درخواستِ «امیرکبیر»[7] همراه با خانواده اش از فراهان به تهران آمد.[8] خاندان وی به «خاندان هنر» معروف است به این دلیل که بنیان‌گذاری و تکوین ردیف هفت دستگاه موسیقی ایرانی را منسوب به آنان می‌دانند.[9]

از دوران صفویه تا آمدن وی به دربار، اطلاع زیادی از موسیقی دستگاهی به جا نمانده است.[10] آقا علی‌اکبر از جمله نوازندگانی بود که به آهنگ ها و دستگاه های موسیقی قدیم آشنایی داشت. وی در زمینه نوازندگی سرآمد عصر خویش بود. عارف قزوینی در دیوان خود به او اشاره کرده و می‌نویسد: آقا علی‌اکبر بی‌اندازه مورد تشویق و محبت شاه بوده به طوری که اغلب وقت را در مصاحبت شاه گذرانیده و او را از نغمات عالی و بی‌نظیرِ ساختهٔ خود، سرمست نگاه می‌داشته‌است. از عجایب اینکه درجه و میزان هنر استاد به حدی بود که کسی را یارای مخالفت یا جرأت حسادت با او نبوده و اخلاقاً هم طوری با اطرافیان شاه می‌زیسته که محبوب همه واقع و مورد توجه عموم قرار گرفته بود.[11] از سیمای وی نقاشی ای در دست است که در سال ۱۸۵۶ میلادی برابر با ۱۲۷۳ قمری، رسم شده که به گفته خالقی در آن زمان وی باید ۴۰ یا ۴۵ ساله می‌بوده باشد.

آقا حسینقلی فراهانی و میرزا عبدالله فراهانی هر دو از نوازندگان به نام تار، پسران او بودند که سنت او را زنده نگه داشته و به شاگردانِ خود منتقل کردند و خود این شاگردان نیز موسیقی‌دانان و نوازندگانِ موسیقی سنتی نسل بعد را تربیت کردند. وی همچنین پدربزرگ علی‌اکبر شهنازی نوازنده سرشناس تار است. از وی در موزه مفاخر استان مرکزی یاد شده‌است.[12] همچنین در سفرنامه پولاک و در کتاب «سه سال در ایران» ژوزف آرتور گوبینو از او به عنوان بهترین نوازندهٔ تار یاد شده‌است. نقل شده‌است که پس از نماز شب یکی از سوره‌های قرآن را می‌نواخته که شنوندگان تشخیص داده‌اند سوره یس بوده‌است. برخی معتقدند، آقا علی‌اکبر زاده منطقه فراهان است ولی در مورد زندگی وی پیش از آمدن به تهران اطلاعی در دست نیست. همچنین روشن نیست که وی موسیقی را از کجا فرا گرفته‌است.