شاه (عنوان)

شاه عنوانی است که به پادشاهان و فرمانروایان ایرانی اطلاق می‌شود. این عنوان در گذشته به‌طور پیوسته در ایران و ایران بزرگ مورد استفاده قرار می‌گرفته. برخلاف بیشتر فرمانروایان اروپایی که خود را King به معنی پادشاه می‌نامیدند، بیشتر فرمانروایان ایرانی خودشان را شاهنشاه (به معنی شاه شاهان) معادل واژه Emperor (به فارسی امپراتور) می‌نامیدند؛ که بالاترین عنوان یک فرمانروا بود. در کشورهای پاکستان و هندوستان، این عنوان برای اشاره به گورکانیان مورد استفاده قرار می‌گرفت. واژه شاه از واژه قدیمی‌تر در فارسی باستان Xšâyathiya مشتق شده‌است که بر اثر دگرگونی زبانی در طول زمان، به شکل امروزی تغییر یافته‌است. این واژه خود می‌بایست از واژه‌ای دیگر در زبان مادی گرفته شده باشد. این واژه با واژه اوستایی xšaΘra- که به معنای «نیرو» و «دستور» است، از یک ریشه است. این واژه همچنین متناظر با واژه سانسکریتی (هندی باستانی) kṣatra- است که همین معنی را دارد. واژه kṣatriya- به معنی «جنگجو» از این واژه مشتق شده‌است. در زمان هخامنشیان، عنوان Xšâyathiya Xšâyathiyânâm یا «شاه شاهان» به فرمان‌روایان اطلاق می‌شده. نام خانوادگی شاه که در هندوستان رواج دارد، از ریشه متفاوتی است و با این عنوان تفاوت دارد.

در بسیاری از مواقع در گفتار عامیانهٔ ایرانیان منظور از شاه، محمدرضا شاه پهلوی است.[1]