سلسله خدیوی مصر
سلسله خَدیوی مصر دولتی تابع امپراتوری عثمانی در منطقه مصر بود. فرمانروایان مصری این دوره که «خدیو» نامیده می‌شدند نایب السلطنه امپراتور عثمانی بودند و با استقلال حکومت می‌کردند. حکومت خدیوهای مصر در پی شکست و خروج نیروهای ناپلئون بناپارت و پایان اشغال کوتاه‌مدت مصر سفلی از سوی نیروهای فرانسوی، توسط دودمان محمدعلی بنیادگذاری شد. خدیو واژه‌ای فارسی به معنای پادشاه است.
سلسله خدیوی مصر الخدیویة المصریة (عربی) خدیویت مصر (عثمانی ) Egypt | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱۸۶۷–۱۹۱۴ | |||||||||||||
 Flag (1867–81)
 نشان ملی
| |||||||||||||
سرود: Salam Affandina | |||||||||||||
 Globe with modern borders highlighting the following: Khedivate of Egypt Anglo-Egyptian Sudan (condominium) Ceded from Sudan to Italian North Africa in 1919 | |||||||||||||
| وضعیت | خراجگذار خودمختار امپراتوری عثمانی (تحت اشغال بریتانیا از ۱۸۸۲) | ||||||||||||
| پایتخت | قاهره ۳۰°۳′ شمالی ۳۱°۱۳′ شرقی | ||||||||||||
| زبان(های) رایج | عربی, ترکی عثمانی، [a] | ||||||||||||
| دین(ها) | سنی، مسیحیت قبطی | ||||||||||||
| حکومت | Constitutional monarchy | ||||||||||||
| خدیو | |||||||||||||
• ۱۸۶۷–۱۸۷۹ | اسماعیل پاشا | ||||||||||||
• ۱۸۷۹–۱۸۹۲ | توفیق پاشا | ||||||||||||
• ۱۸۹۲–۱۹۱۴ | عباس دوم | ||||||||||||
| British Agent and Consul-General | |||||||||||||
• ۱۸۸۳–۱۹۰۷ | Earl of Cromer | ||||||||||||
• ۱۹۰۷–۱۹۱۱ | Sir Eldon Gorst | ||||||||||||
• ۱۹۱۱–۱۹۱۴ | Earl Kitchener | ||||||||||||
• ۱۸۷۸–۱۸۷۹ | نوبر پاشا (نخست) | ||||||||||||
• ۱۹۱۴ | حسین رشدی پاشا (آخرین) | ||||||||||||
| دوره تاریخی | Scramble for Africa | ||||||||||||
• بنیان‌گذاری | ۸ ژوئن ۱۸۶۷ | ||||||||||||
• کانال سوئز گشایش یافت | ۱۷ نوامبر ۱۸۶۹ | ||||||||||||
• شورش عرابی | ۱۸۸۱–۱۸۸۲ | ||||||||||||
• British invasion in the 1882 Anglo-Egyptian War | ژولای – سپتامبر ۱۸۸۲ | ||||||||||||
• Sudan Convention | ۱۸ ژانویه ۱۸۹۹ | ||||||||||||
• فروپاشی | ۱۹ دسامبر ۱۹۱۴ | ||||||||||||
| مساحت | |||||||||||||
| 1882[b] | ۳۴٬۱۸۴ کیلومترمربع (۱۳۱۹۹ مایل‌مربع) | ||||||||||||
| 1897[b] | ۳۴٬۱۸۴ کیلومترمربع (۱۳۱۹۹ مایل‌مربع) | ||||||||||||
| 1907[b] | ۳۴٬۱۸۴ کیلومترمربع (۱۳۱۹۹ مایل‌مربع) | ||||||||||||
| جمعیت | |||||||||||||
• 1882[b] | ۶۸۰۵۰۰۰ | ||||||||||||
• 1897[b] | ۹۷۱۵۰۰۰ | ||||||||||||
• 1907[b] | ۱۱۲۸۷۰۰۰ | ||||||||||||
| واحد پول | پوند مصر | ||||||||||||
| |||||||||||||
| امروز بخشی از |  مصر لیبی سودان جنوبی سودان | ||||||||||||
.svg.png.webp){kind=small}
.svg.png.webp){kind=small}
.svg.png.webp){kind=small}
ظهور «محمدعلی کبیر» و تشکیل سلسله خدیوی مصر تقریباً هم‌زمان با تشکیل سلسله قاجار در ایران است. محمدعلی کبیر بنیانگذار «سلسله خدیوی مصر» با عباس میرزا نایب‌السلطنه رابطه و مکاتبه داشتند.[4]
پیشینه
پس از تسخیر مصر توسط سلطان سلیم خان اول در سال ۹۲۲ ه.ق/۱۵۱۷.م این مملکت یکی از پاشانشینان عثمانی محسوب شد و تا سه قرن این حال دوام داشت تا آن که قدرت پاشایانی که از قسطنطنیه می‌آمدند، تحت نفوذ مجمع‌بیکهای ممالیک قرار گرفت و ورود ناپلئون به مصر در سال ۱۷۹۸ م. این حالت اختلاف را از میان برد؛ ولی در پی فتوحات انگلیسی‌ها در ابوقیر و اسکندریه و عقب‌نشینی قشون فرانسه در ۱۲۱۶ ه.ق/۱۸۰۵. م اوضاع از نو به حالت اول برگشت. در سال ۱۲۲۰ ه.ق/۱۸۰۵. م محمدعلی پاشا فرماندهٔ سربازان آلبانیایی که از جانب سلطان عثمانی مقیم مصر بودند؛ پس از کشتار، ممالیک مصر را تحت امر خود آورد و بعد از کشتار دیگری در سال ۱۲۲۶ ه.ق/۱۸۱۱.م، راه استیلای بر مصر استوارتر شد و حاکم واقعی آن سرزمین گردید. او و سلسلهٔ فرزندانش از این تاریخ، مصر را اسماً به نام سلطان عثمانی ولی رسماً به نام خود در دست گرفتند. چهارمین جانشین محمدعلی پاشا، اسماعیل پاشا در سال ۱۲۴۷ ه.ق/۱۸۳۱.م جهت خود لقب خدیو اختیار نمود. محمد علی پاشا، شام را هم در سال ۱۲۴۷ ه.ق/۱۸۳۱.م ضمیمهٔ مصر نمود، ولی بر اثر فشار دولت انگلیس آن را در سال ۱۲۵۷هَ. ق. ۱۸۴۱/م. به سلطان عثمانی برگرداند. سودان نیز به دست سپاهیان محمدعلی پاشا و فرزندان او تا عهد اسماعیل پاشا فتح شد و تا مرگ گوردون پاشا، یعنی تا سال ۱۳۰۲ ه.ق/۱۸۸۵. م جزو مصر بود.[5]
در ابتدای جنگ بین‌المللی اول عباس حلمی دوم (یعنی عباس حلمی پاشا) خدیو مصر بود چون تمایل زیادی به عثمانی‌ها داشت، دولت انگلیس او را خلع و عمویش حسین کامل پاشا را خدیو مصر کرد، حسین کامل پاشا پس از استقرار به مقام خدیو، واژه خدیو را از نام خود برداشت و بجای آن عنوان سلطان برای خود و خاندان خود انتخاب کرد. بعد از او نیز حکام مصری بنام سلطان خطاب شدند.[6]
حکمرانان
- محمدعلی پاشا. ۱۸۰۵ م.
- ابراهیم پاشا. ۱۸۴۸ م.
- عباس حلمی یکم. ۱۸۴۸ م.
- سعید پاشا. ۱۸۵۴ م.
- اسماعیل پاشا. ۱۸۶۳ م.
- توفیق پاشا. ۱۸۸۲ م
- عباس حلمی دوم. ۱۸۹۲ م
- حسین کامل (پسر اسماعیل پاشا). ۱۹۱۴ م.
پس از حسین کامل، برادرش سلطان احمد فؤاد اول و فرزند برادرش ملک فاروق به سلطنت نشستند تا آنکه با قیام افسران جوان مصری به قیادت نجیب و جمال عبدالناصر، حکومت از دست خاندان خدیوها خارج شد و حکومت مصر جمهوری گردید. البته شش ماه پس از فاروق، سلطنت بنام احمد فؤاد دوم باقی بود، و سپس کشور جمهوری گردید.[7]
منابع
- Holes, Clive (2004). Modern Arabic: Structures, Functions, and Varieties. Georgetown Classics in Arabic Language and Linguistics (2nd ed.). Washington, D.C.: Georgetown University Press. p. 44. ISBN 978-1-58901-022-2. OCLC 54677538. Retrieved 2010-07-14.
- Bonné, Alfred (2003) [First published 1945]. The Economic Development of the Middle East: An Outline of Planned Reconstruction after the War. The International Library of Sociology. London: Routledge. p. 24. ISBN 978-0-415-17525-8. OCLC 39915162. Retrieved 2010-07-09.
- Tanada, Hirofumi (March 1998). "Demographic Change in Rural Egypt, 1882–1917: Population of Mudiriya, Markaz and Madina". Discussion Paper No. D97–22. Hitotsubashi University: Institute of Economic Research. Retrieved 2010-07-09.
- میرزایی، محسن: تاریخچه روابط سیاسی ایران و مصر. در: روزنامه ایران، شماره ۳۵۱۴ به تاریخ ۱۳/۹/۸۵، صفحه ۱۵ (رویدادهای خاورمیانه).
- لغتنامه دهخدا: خدیو.
- همان منبع.
- طبقات سلاطین لین پول صص ۷۵–۷۶)