سلاح لیزری

در اوایل دهه ۱۹۷۰ آمریکایی‌ها ساخت سلاح لیزری هوابرد در آینده‌ای نزدیک را امری بدیهی می‌دانستند. این ایده در اواخر دهه ۱۹۶۰ توسط ادوارد تلر - فیزیکدانی که در اختراع بمب هیدروژنی هم نقش داشت - گسترش یافته بود. به همین دلیل از دهه ۱۹۷۰ آزمایش‌ها برای تعیین استواری این نظریه و تشخیص مشکلات آن آغاز شد. نخستین آزمایش توسط نیروی هوایی آمریکا در سال ۱۹۷۳ انجام شد و در آن با یک لیزر دینامیک گازی دی‌اکسید کربن یک پهپاد سرنگون شد. سه سال بعد نیروی زمینی از یک لیزر با پمپ الکترونیکی برای انهدام چند هواپیما و بالگرد بدون سرنشین استفاده کرد. در همین سال نیروی هوایی برنامه آزمایشگاه لیزر هوابرد را آغاز کرد که در آن از یک هواپیمای کاسی۱۳۵ استراتوتانکر به عنوان آزمایشگاه پرنده استفاده شد. در مارس ۱۹۷۸ نیروی دریایی با کمک دارپا، یک لیزر شیمیایی را طراحی کرد که موفق به انهدام یک موشک تاو در حال پرواز شد.

• مهمترین امتیاز سلاح‌های لیزری صرفهٔ اقتصادی قابل توجه آنهاست. هزینه هر شلیک یک سلاح لیزری فقط هزینه انرژی است که از طریق سوخت شیمیایی یا الکتریسیته به دست می‌آید. در بسیاری از سلاح‌های لیزری هزینه هر شلیک از یک دلار کمتر است در حالیکه گلوله‌ها یا موشک‌هایی با قدرت تخریبی برابر هزاران دلار قیمت دارند که باید هزینه‌های حمل‌ونقل و نگهداری را نیز به آن‌ها افزود.
• سلاح‌های لیزری قسمت‌های مکانیکی کمی دارند و به سرعت تغذیه یا شارژ می‌شوند و هزینه‌های مربوط به استفاده، تعمیر و نگهداری آن‌ها حتی از مهمات سلاح‌های متعارف نیز کمتر است.
• اشعه لیزر با سرعت نور حرکت می‌کند در نتیجه نیازی به محاسبه جابجایی هدف نیست و فرار کردن از آن برای مدافع غیرممکن است. این ویژگی لیزر را گزینه‌ای عالی برای درگیری با اهداف بسیار سریع همچون موشک‌ها و راکت‌ها، گلوله‌های توپ و خمپاره می‌سازد.
• تأثیر جاذبه زمین بر روی نور بسیار اندک و تأثیر عوامل محیطی دیگر مثل باد نیز معمولاً قابل چشم‌پوشی است به همین جهت در اغلب موارد نیازی به محاسبه تغییر جهت پرتو لیزر بر اثر جاذبه زمین یا باد نیست.
• شیوهٔ تمرکز اشعه لیزر را می‌توان به دلخواه تغییر داد تا منطقهٔ مورد تخریب آن کوچک یا بزرگ باشد. این امکان در مورد سلاح‌های انفجاری وجود ندارد.
• سلاح لیزری با داشتن یک منبع انرژی کافی میزان نامحدودی مهمات در اختیار دارد در حالیکه هر سلاح متعارف قابلیت حمل میزان محدودی مهمات را دارد.
• نیروی لگد ناشی از لیزر تقریباً صفر است چون نسبت حرکت به انرژی نور بسیار اندک (دقیقاً ۱/c) است.
• لیزر هیچ صدا یا نوری در محل شلیک تولید نمی‌کند که توسط انسان قابل تشخیص باشد در نتیجه از این طریق نمی‌توان موقعیت سلاح لیزری را پیدا کرد.

معایب سلاح‌های لیزری شامل این موارد می‌شود:

• سلاح‌های لیزری معمولاً اندازه بزرگی دارند که قابلیت جابجایی آن‌ها را بسیار کاهش می‌دهد. با توجه به روش‌های موجود برای ذخیره‌سازی، هدایت، تبدیل انرژی امکان ساخت سلاح لیزری مرگبار قابل حمل توسط نفر وجود ندارد.
• سلاح‌های لیزری موجود میزان زیادی از انرژی را به صورت گرما تلف می‌کنند و به همین جهت به تجهیزات خنک‌کننده بزرگی نیاز دارند تا از داغ شدن آن‌ها جلوگیری کند. این مشکل در حالتهایی که سلاح لیزری در یک موقعیت ثابت دفاعی نصب شده یا بر روی یک کشتی بزرگ قرار دارد کاهش می‌یابد.
• اشعه لیزر وقتی در هوا حرکت می‌کند توسط باران، برف، گردوخاک، دود و مه جذب شده یا پخش می‌شود در حالیکه یک گلوله به راحتی از این موانع گذر می‌کند.
• نور فقط در خط مستقیم حرکت می‌کند در نتیجه نمی‌توان از اشعه لیزر در خط سیر کمانی و به شیوه آتش غیرمستقیم توپخانه‌ای استفاده کرد. درحالیکه توپ‌ها و خمپاره‌ها می‌توانند اهدافی را که پشت یک ساختمان یا یک تپه پنهان شده‌اند را نیز هدف قرار دهند. یکی از راهکارهای جایگزین استفادهٔ هوابرد از لیزر یا بازتابنده‌های لیزر یا نصب آن بر روی سکوهای شلیک فضایی است.
• اثرات زیانبار پرتو لیزر برای چشم انسان یک نگرانی مهم است. البته برخی از لیزرهای شیمایی در طول موج‌های ایمن بری چشم انسان کار می‌کنند اما تمام لیزرهای حالت جامد با توان بالا به راحتی انسان را نابینا می‌کنند. در نتیجه این لیزرها ممکن است هنگام مأموریت به نیروهای خودی یا غیرنظامیان حاضر در صحنه نبرد آسیب جدی وارد کنند.

سلاح لیزری هوابرد که در داخل یک بوئینگ ۷۴۷ قرار داشت برای نیروی هوایی آمریکا ساخته شد.

سلاح‌های لیزری از لحاظ شیوه تولید پرتو لیزر به سه دسته کلی شامل لیزرهای حالت جامد، لیزرهای شیمیایی و لیزرهای الکترون آزاد تقسیم می‌شوند:

نیروی دریایی علاقه بیشتری به سلاح‌های لیزری نشان داده چراکه در جنگ‌های دریایی دقت و پنهان‌کاری مهم‌تر از قدرت تخریب است. انرژی لازم سلاح‌های لیزری هم می‌تواند از منابع الکتریکی موجود در کشتی‌های بزرگ تأمین می‌شود. همچنین با توجه به دسترسی به آب باعث می‌شود تا از بابت خنک نگه داشتن سلاح نگرانی وجود نداشته باشد. سلاح‌های لیزری حتی در عملیات‌های زیردریایی نیز می‌توانند ایفای نقش کنند. یک زیردریایی می‌تواند با یک دماغه، سر لیزری و پریسکوپ عمیق با شناورهای سطحی درگیر شود و پیش از آنکه دیده شود از میدان نبرد خارج شود.

سلاح‌های لیزری در فیلم‌های علمی-تخیلی بیشتر دیده شده‌اند تا در دنیای واقعی. معروفترین نمونهٔ استفاده از سلاح‌های لیزری را هم در مجموعه فیلم‌های «جنگ ستارگان» دیده‌ایم. البته چیزی که در چنین فیلم‌هایی دیده می‌شود زمین تا آسمان با سلاح‌های لیزری دنیای واقعی متفاوت هستند. مثلاً شمشیرهای لیزری قرمز و سبزی که در فیلم جنگ ستارگان می‌بینیم کاملاً غیرواقعی است چون پرتو لیزر را نمی‌توان در یک مسافت معین محدود کرد یا با استفاده از آن پرتو لیزر دیگری را سد کرد. ضمن اینکه چنین پرتو لیزری به راحتی چشم افراد حاضر در صحنه را کور خواهد کرد.

PHASRیک تفنگ لیزری غیرکشنده است که در وزارت دفاع آمریکا توسعه پیدا کرده‌است.

سلاح‌های لیزری غیرکشنده از پرتو لیزر برای تخریب توانایی جنگی سربازان دشمن یا ایجاد دیگر تهدیدهای غیرمرگبار برای نیروهای دشمن استفاده می‌کنند. نخستین کاربرد لیزر برای ایجاد نابینایی به جنگ ۱۹۸۲ فالکلند مربوط می‌شود که در آن خلبانان جنگنده‌های آرژانتینی که سعی در حملات ارتفاع پایین داشتند با پرتوهای لیزر کشتی‌های نیروی دریایی انگلیس دچار نابینایی موقت شدند. آمریکایی‌ها بعدها این تکنولوژی را برای از بین بردن تجهیزات الکترواپتیکی دشمن توسعه دادند.

بیشتر این نوع سلاح‌ها به اندازه کافی کوچک هستند تا توسط نفر حمل شوند و شیوهٔ کارشان این‌گونه است که اشعه ضعیفی را به سوی دشمن می‌تاباند که موجب گیجی یا کوری موقت دشمن شده و توانایی جهت‌یابی او را برهم می‌زند. در حال حاصر چندین نوع سلاح گیج‌کننده موجود است و برخی هم در نبردهای واقعی به کار رفته‌اند.

استفاده از لیزرهای کورکننده دائمی در این نوع سلاح‌ها امکان‌پذیر است چراکه نیروی لازم برای این کار اندک است و به راحتی در سلاح‌های قابل حمل توسط نفر قابل دستیابی است. اما بیشتر کشورها به پروتکل ممنوعیت سلاح‌های لیزری کورکننده (۱۹۹۵) پیوسته‌اند که استفاده از این نوع سلاح‌ها را به دلایل اخلاقی ممنوع کرده‌است. البته برخی کشورها چنین سلاح‌هایی را طراحی کرده‌اند از جمله زدام-۸۷ چینی‌ها، اما به نظر نمی‌رسد هیچیک از مرحله پیش‌نمونه فراتر رفته باشند.

• اشعه مرگ

• عباس خاراباف. «نبرد پرتوهای آتشین»، دانستنیها، ۱۷ فروردین ۱۳۹۲، شماره ۷۶، صفحه ۵۲-۵۷