سرچشمه (میدان وردک)

چون دریای کابل از کوتل اونی از همین منطقه منبع می‌گیرد، نام اصلی آن سرچشمه دریای کابل می‌باشد. ساکنان سرچشمه را سرچشمه ئی می‌گویند.

به علت موقعیت مهم جغرافیای کوتل اونی، این منطقه محل تقاطع ارتفاعات بلند هزاره جات در غرب و مناطق سرسبز میدان در شرق بوده‌است. به همین لحاظ محل مناسب برای استراحت مسافران هر دو طرف و مبادله اموال تجارتی است که بازار مشهور آن سیاه خاک می‌باشد. در دوران امارت امیر عبدالرحمن خان سرچشمه به حیث دروزاره هزارجات محل عبور لشکریان امیر مذکور بوده‌است. در دوران حکومت بچه سقا ۱۹۲۹, وی لشکری را برای فتح مناطق هزارجات که با وی بیعت نکرده بودند و امیر وقت امان‌الله خان را می‌خواستند، فرستاد. لشکر بچه سقا به سرکردگی برادر وی حمیدالله خان وقتی به تکانه رسید، پیامی به مردم سرچشمه فرستاد که اگر بیعت نمایند بدون هیچ مزاحمتی به آنها، فقط براه خود برای تسخیر بهسود ادامه خواهد داد، در غیر آنصورت تمام مردم کشته خواهند شد و اموال شان بعنوان غنیمت جنگی تصرف می‌شود. مردم سرچشمه که همه تاجران روغن و زمیندار بودند وقتی دیدند هیچ پشتیبانی ندارند مصلحت کردند که چاره جز بیعت ندارد، راه را برای لشکر بچه سقا باز نمودند. اما وقتیکه حمیدالله خان دید مردم همگی تاجر، زمیندار و ثروتمند هستند زیر قول خود زد و اموال مردم را چور و چپاول نموده مقدار ۱۵ لک افغانی اموال منقول بدست آورد و بسوی تسخیر بهسود همین‌طور الی جوقول ادامه داد. وقتی مردمان هزاره جان و اموال شان را در خطر دیدند برای دفاع خودشان، اقدام به تدارک لشکر زدند و بسرکردگی سعید احمد خان بچه شاهنور نایب سالار وقت دولت امانی، کرنیل فتح محمد خان و دیگر جنگویان هزاره لشکری دو هزار نفری به مقابله حمیدالله خان فرستادند. به علت کثرت افراد حمیدالله خان، لشکر هزاره‌ها اقدام به کمین نمودند و توانستند سرنوشت نبرد را به نفع خودشان تغییر دهند. لشکریان حمیدالله خان نظم و ترتیب شان را از دست داده پا به فرار نهادند و لشکر هزاره بسرکردگی سعید احمد خان بچه شاهنور آنها را الی جلریز تعقیب نمودند و شب دوباره به کوتل اونی برگشتند و آنجا را قرار گاه دفاعی علیه لشکریان بچه سقا قرار دادند. در دوران جنگهای داخلی افغانستان بازار سیاخاک مرکز بزرگ تبادله مواد تجارتی بود که دفاتر احزاب مهم سیاسی نیز در آنجا نمایندگی داشتند. در سال ۱۹۹۸, بدست طالبان افتاد و در ۲۰۰۱, دوباره به اشغال نیروهای دولتی درآمده یکی از حوزه‌های اداری ولسوالی جلریز شد.[2]

سرچشمه در فاصله ۷۵ کیلومتر غرب کابل قرار دارد. این منطقه از شمال به ولایت پروان، از غرب به ولسوالی حصه اول بهسود، از جنوب غرب به ولسوالی دای میرداد، از جنوب به ولسوالی نرخ و از غرب به مرکز جلریز محدود است. این منطقه بشکل یک دره بزرگ از غرب به استقامت شرق به فاصله ۹ کیلومتر افتاده‌است و پنج دره فرعی دیگر (دره پوری، دره دزگی، دره باغ و دره خشک) دارد. دریای اصلی آن دریای سرچشمه (اسم قسمت علیای دریای کابل) است و معاونین آن در این منطقه دریاهای: دزگی، پوری و دره باغ است. از قریه‌های پر نفوس آن می‌توان به: قلعه کهنه، پشت مزار، قلعه سبز، قلعه اسلم، قل خدایداد و سرپوری اشاره کرد.

تمامی ساکنان این منطقه هزاره هستند و نفوس شان طبق آمار سال ۲۰۲۰, ۵۸۹۳ نفر است. تعداد زیادی از مردم‌های این منطقه در کشورهایی همچون امارات متحده عربی،آلمان،سوئد،استرالیا،کویت و آمریکا و اندکی در ایران(تهران،مشهد،کاشان) ساکن هستند.

اقتصاد این منطقه بر زراعت و خدمات استوار است. ۵۰ فیصد مردم آن به زراعت و ۴۵ فیصد آن به خدمات مصروف اند. سیب از محصولات عمده تولیدی این منطقه است. از دیگر محصولات می‌توان به: گندم، لوبیا، زردآلو، گیلاس، چهارمغز و کچالو اشاره کرد. در سال ۲۰۱۸، این منطقه دارای دو باب مکتب لیسه، یک باب مکتب متوسطه، دو کلینیک صحی، چهارده سالون اجتماعی، دو هتل، چهار رستورانت و شش بند برق کوچک است.

شاهراه کابل بهسود از وسط سرچشمه می‌گذرد و این منطقه را به کابل از شرق و بامیان-هرات از غرب وصل می‌سازد. ۶۵ فیصد ساکنان این منطقه از ماشین‌های شخصی استفاده می‌کنند.