سرحد (بلوچستان)

سرحد فلات خشک و مرتفعی در بلوچستان ایران است که به‌وسیله‌ی تشکیلات رسوبی، برونزدهای آتشفشانی و درّه‌هایی با ابعاد مختلف بریده شده‌است. بزرگ‌ترین این درّه‌ها، درّه‌ی خاش است. منظر توپوگرافیکی غالب ناحیه کوه تفتان است که آتشفشانی نیمه‌ فعال می‌باشد. ارتفاع زیاد سبب اعتدال ناحیه می‌شود. با این‌حال، اقلیم آن در تابستان‌ها گرم و خشک و در زمستان‌ها سرد و در هر ماه با بارندگی است که متوسط بارندگی آن ۲۷۸ میلی‌متر در سال می‌باشد.[1] امروزه سرحد از دامنه‌های تفتان تا مرز شمالی کرمان را شامل می‌شود که می‌توان گفت شهرستان‌های زاهدان - خاش - میرجاوه و کلیه توابع اطراف آن سرحد می‌باشد.

برای دیگر کاربردها، سرحد را ببینید.

جاذبه های تاریخی و گردشگری
  • کوه تفتان [2]
  • از مشخصات عمده اين ناحيه‌ ی (سرحد) كوهستانی، درّه‌های عميق است كه كوه تفتان در مركز آن واقع شده‌ است. ظاهر اکثر مناطق ناحیه‌ی سرحد، خشک است امّا دامنه‌ های تفتان را می‌توان تا حدودی استثناء گرفت که حاصل آبی است که با آب‌ شدن برف‌ ها در قلّه‌ی تفتان در تابستان سرسبز شده‌است.

تاریخچه

هِنری فيلد و سرپرسی سايكس، سرحد را یکی از 4 قسمت اصلی بلوچستان ايران تقسیم‌بندی کرده‌اند.[3].[4]امان‌الله جهانبانی در سال 1308 منطقه‌ی سرحد و نواحی اطراف آن‌را دزدآب(دزآپ) ذكر می‌كند كه حدود 5000 نفر جمعيت داشته‌است. وی در کتاب خاطرات خود، جمعیت سرحد را شامل طوایف بلوچ با بیشترین درصد جمعیتی ذکر می‌کند.[5]

رویارویی مدافعان سرحد(سرداران بلوچ) با نظامیان انگلیسی

در نخستین روز اکتبر سال ۱۸۷۷ میلادی، ژنرال ریجنالد ادوارد هری دایر به بهانه‌ی همکاری سرداران بلوچ با قوای آلمانی به بلوچستان حمله کرد. هنگامی که کمپانی هند شرقی بر هند و پاکستان امروزی مستولی شد و منطقه کلات و بلوچستان پاکستان به تصرف انگلیسی‌ها درآمد، عده‌ای از سرداران بلوچ برای اهداف شوم و استعماری انگلیس مانع‌تراشی می‌کردند. آن‌ها با حمله به کاروان انگلیسی‌ها مانع حضور انگلیس در سرحد بلوچستان شده بودند. در این زمان انگلیس به فکر کشیدن خط آهن به بلوچستان ایران بود. مهم‌ترین سرداران بلوچ که با انگلیسی‌ها جنگیدند سردار سیامردخان قنبرزهی گرگیچ، سردار جمعه‌خان اسماعیل‌زهی، سردار بهروز خان کرد و سردار جیندخان یاراحمدزهی و سردار کدخداحاجی گرگیچ بودند. جنگ‌های این سرداران بلوچ با قوای انگلیس منجر به کشته‌شدن بسیاری از نیروهای انگلیسی شد. در نبردی که بین نیروهای متحد جمعه‌خان و کدخداحاجی با انگلیس در شمال زاهدان کنونی روی داد بیش از ۷۰ انگلیسی کشته‌شدند. در نبرد درّه‌ی نالک در نزدیکی روستای سنگانِ خاش نیز بیش از ۳۳۰ انگلیسی به قتل رسیدند، گفتنی است که نور محمد زابد فرمانده عشایر بلوچ در مبارزه با قشون انگلیس در دره نالک بود؛

به گفته ژنرال دایر با وجود شکست در این نبرد اما تاریخ هرگز گواه همچنین نبردی نبوده است که انها اسیرها را با خود بردند و بقیه افراد ما را به قتل رساندند به گفته ژنرال دایر در کتاب مهاجمان سرحد نور محمد زابد فرد دلیر و شجاعی بود که پسر عمو سردار جیند خان نیز بود ( برگرفته از کتاب مهاجمان سرحد ) با این حال آقای هری‌دایر ۵ سال در بلوچستان ماند و سپس به هندوستان رفت و ۶ سال بعد در سن ۷۴ سالگی در بریستول انگلستان در گذشت. وی ماجرای جدال خود با بلوچ‌ها را در کتابی به نام «مهاجمان سرحد» که در سال ۱۹۲۱ درلندن انتشار پیدا کرد به چاپ رساند. این کتاب را دکتر حمید احمدی به فارسی ترجمه کرده‌است.

مردم شناسی

محققانی همچون اعتمادالسلطنه و سایر محققان اولین ساکنان سرحد را مردم بلوچ با بیش‌ترین درصد جمعیتی ذکر می‌کند. به‌نقل از كتابچه‌ی ميرزا مهدی‌خان، ساکنان سرحد، طوايف بلوچ هستند مشتمل بر ياراحمدزهی 500 خانوار، گمشادزهی 100خانوار، مزارزهی 30 خانوار، ريگی 100 خانوار، ميربلوچ‌زهی 100 خانوار، سهراب‌زهی 20 خانوار، بامری و برهان‌زهی 60 خانوار، جمشيدزهی 30 خانوار، جهان‌شاه‌زهی 20 خانوار، مرادزهی 15 خانوار و سالارزهی 15 خانوار. سرپرسی سايكس و اعتمادالسلطنه، جمعيت بلوچ را دارای بيش‌ترين شمار جمعيتي سرحد و ايل  ياراحمدزهی را مهم‌ترين طايفه اين منطقه(سرحد) دانسته‌است.[6]

این ناحیه مرزی، از دوران صفویان و پس از آن دارای سیستم ناحیه‌ایِ سنتی مبتنی بر داد و ستد نابرابر میان کشاورزان واحدهای محلی و گروه قومی غالب بوده‌است که خراجی را به عنوان تضمین دسترسیِ کشاورزان به زمین جمع‌آوری می‌کردند.[1]

سده‌های اخیر

در سده‌های اخیر سیاست‌های ویژه حکومت مرکزی در واگذاری اختیار به اقوام محلی جهت مرزبانی، همکاریِ ناحیه‌ایِ اقوام با یک‌دیگر، شمار و انسجام داخلیِ اقوام و ارتباط اقوام با حکومت مرکزی از عوامل مؤثر در توسعه سیستم ناحیه‌ی سنّتی بوده‌است. ولی امروزه گسترش حکومت متمرکز به ازهم‌گسستن آن سامانه انجامیده و سیستم اقتصادی - سیاسیِ ناحیه را دگرگون کرده‌است.[1]

منبع
  1. تحلیلی از توسعه و اضمحلال سیستم ناحیه‌ایِ سنتی در سرحد (بلوچستان)، حسن افراخته- عضو هیئت علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان و رئیس شعبه بنیاد ایران‌شناسی استان سیستان و بلوچستان
  2. https://www.tabnak.ir/fa/news/832446/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D9%87-%D8%A2%D8%AA%D8%B4%D9%81%D8%B4%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AA%D9%81%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86
  3. فيلد، هِنری ( 1343 ). مرد م شناسي ايران ترجمة عبدالله فريار، تهران: كتابخانه ابن‌سينا.
  4. سايكس، سرپرسی ( 1336 ). سفرنامه يا ده‌هزار ميل در ايران ترجمه حسين سعادت نوری، تهران: كتابخانه ابن‌سينا.
  5. امان‌الله جهانبانی، سرگذشت بلوچستان و مرزهای آن(1338)تهران: بینا.
  6. اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان(1367). مراه‌البلدان تصحيح عبدالحسين نوايی و ميرهاشم محدث، تهران:دانشگاه تهران
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.