سانحه برخورد توپولوف ۱۵۴ ایران‌ایرتور با سوخو ۲۴
سانحهٔ برخورد هواپیمای توپولوف ۱۵۴ هواپیمایی ایران ایرتور با جنگنده سوخو ۲۴ نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران یکی از حوادث بزرگ هوانوردی در ایران است که ۱۳۱ کشته برجای گذاشت. این اتفاق در ۱۹ بهمن ۱۳۷۱ بر فراز آسمان فرودگاه بین‌المللی مهرآباد تهران و تنها ۱۵ دقیقه پس از برخاستن هواپیما رخ داد. در این حادثه هواپیمای توپولف-۱۵۴ با یک جنگنده سوخو-۲۴ متعلق به ارتش برخورد کرد و کلیهٔ سرنشینان هر دو هواپیما جان باختند. گفته می‌شود مسافران پرواز تجاری ۹۶۲ هواپیمایی ایران ایرتور عروس و دامادهایی بودند که برای ماه عسل به مشهد سفر می‌کردند.[1]
| خلاصه برخورد | |
|---|---|
| تاریخ | ۱۹ بهمن ۱۳۷۱ (۸ فوریه ۱۹۹۳) |
| محل حادثه | حوالی محله تهرانسر، تهران |
| تعداد کشته‌شدگان | ۱۳۳ |
| تعداد بازماندگان | ۰ |
| هواپیمای اول | |
 توپولف تو-۱۵۴ ایران ایرتور | |
| نوع | توپولف تو-۱۵۴ |
| استفاده‌کننده | هواپیمایی ایران ایرتور |
| شماره دم | EP-ITD |
| مبدا | فرودگاه بین‌المللی مهرآباد |
| مقصد | فرودگاه مشهد |
| هواپیمای دوم | |
 جنگنده سوخو ۲۴ ارتش جمهوری اسلامی ایران | |
| علت | جنگنده سوخو ۲۴ |
| استفاده‌کننده | نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران |
| مقصد | فرودگاه بین‌المللی مهرآباد |
| خدمه | ۲ |
| کشته‌شدگان | ۲ |
شرح حادثه
مسافران توپولوف
در ساعت ۱۰ صبح دوشنبه، ۱۹ بهمن ۱۳۷۱، مسافران پرواز ۹۶۲ شرکت هواپیمایی ایران ایرتور در فرودگاه مهرآباد، وارد هواپیمای مدل توپولوف ۱۵۴ مسافربری (با کد رجیستر: EP-ITD) می‌شوند که برای این پرواز در نظر گرفته شده بود. این هواپیما ۱۵ دقیقه بعد در ساعت ۱۰:۱۵ دقیقه در ابتدای باند ۲۹ راست فرودگاه مهرآباد قرار می‌گیرد تا پرواز خود را انجام دهد. در این ساعت خلبان از برج مراقبت دستور اوج‌گیری تا ارتفاع ۶۰۰۰ پا و سپس گردش را دریافت می‌کند. هدایت این پرواز را یک خلبان روس برعهده داشت که ۱۲۰۰۰ ساعت پرواز را در رزومهٔ خود دارد.[2]
جنگنده‌های سوخو ۲۴
همزمان با پرواز ۹۶۲، پنج هواپیمای جنگنده سوخو ۲۴ متعلق به نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در آسمان تهران مشغول پرواز گروهی از نوع VFR برای آمادگی مانورهای هوایی روز ۲۲ بهمن (مراسم گرامی‌داشت انقلاب ایران) بودند. این جنگنده‌ها از سمت شرق به غرب در حال پرواز بودند و با دستور شخصی به نام فرامرز سروی، که مسئولیت کنترل مهرآباد را در این روز برعهده داشت، در ارتفاع ۵ هزار پا قرار می‌گیرند. هدایت یکی از سوخوها برعهده سرهنگ شریفی بوده‌است.[2]
لحظهٔ حادثه
بر اثر خطای کنترلر فرودگاه مهرآباد، در یک لحظه توپولف ۱۵۴ ایرتور با ۱۳۱ سرنشین در حالت افزایش ارتفاع در راستای باند ۲۹ راست قرار می‌گیرد و همزمان پنج جنگنده ارتفاع خود را برای فرود روی باند کم می‌کنند. ۵ فروند سوخو با فاصله یک مایل از یکدیگر به ترتیب گردش می‌کنند. آخرین فروند از سوخوها در فاصله ۴ مایلی از غرب برج گردش به چپ می‌کند و از آنجایی‌که در حالت گردش بوده، دید کافی نداشته‌است. در این لحظه هواپیمای توپولوف در محدوده گردش سوخوها قرار می‌گیرد و خلبان شریفی که دید کافی نداشته نمی‌تواند توپولف را در مسیر گردش خود ببیند. در نهایت براثر برخورد جنگنده سوخو با هواپیمای مسافربری، موتور عقب و دم هواپیمای توپولوف کنده شده و سقوط اتفاق می‌افتد. با کنده‌شدن موتور و دم هواپیما، عملاً خلبان اختیاری برای کنترل هواپیما نداشته‌است.[3]
کشته‌شدگان
تمامی ۱۳۱ سرنشین هواپیمای توپولوف و همچنین دو خلبان جنگنده سوخو در این حادثه کشته می‌شوند.
مسئولیت حادثه
پس از بررسی کارشناسان، ابتدا خلبان هواپیمای سوخو به عنوان مقصر معرفی می‌شود. اما چیزی که در این سانحه واضح به نظر می‌رسد این است که خلبان هواپیمای توپولف دقیقاً به دستورها عمل کرده‌است. با این حال سازمان هواپیمایی کشوری، اشتباه خلبان سوخو را به عنوان علت این سانحه عنوان کرد.اما درواقع اشتباه از برج مراقبت ونوعی ناهماهنگی برج مراقبت باخلبانان دوهواپیما بوده است. از سوی دیگر کارشناسان کنترلر فرودگاه مهرآباد را مسئول این حادثه معرفی می‌کنند.[2]
علل فنی حادثه
- عدم دقت کنترلر برج در تأیید اجازه پرواز به توپولف در حالی که جنگنده‌ها در حال فرود بودند.
- عدم اعلام به خلبان توپولف مبنی بر پرواز سوخوها بر فراز مهرآباد.
- عدم اعلام به خلبان سوخو مبنی بر تیک‌آف یک فروند توپولف به صورت همزمان با گردش به چپ سوخوها.
- لحاظ کردن فاصلهٔ کم ۱۰۰۰ پا اختلاف ارتفاع از سوی کنترلر برای جلوگیری از برخورد هواپیماها که این عدد برای جلوگیری از برخورد دو هواپیما لحاظ می‌شود و نه شش هواپیما (یک مسافربری و پنج جنگنده)
- اشتباه خلبان سوخو در حفظ ارتفاع جدایی و امن خود طبق درخواست برج که باعث برخورد دو هواپیما به یکدیگر شد.
پانویس
- «مرگبارترین سوانح هوایی ایران» (به انگلیسی). ۲۰۱۸-۰۲-۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۰۸.
- «برخورد توپولف ایرتور با سوخو ۲۴ در بهمن ۷۱». کن نیوز. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۰۸.
- «فهرست سانحه‌های هوایی در ایران از ابتدا تا سال ۱۳۹۵». www.asriran.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۰۸.
- «نگاهی به پروازهای ناتمام در ایران طی سه دهه اخیر». ایسنا. ۲۰۱۸-۰۲-۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۰۸.