زنبورک (جنگ‌افزار)

زنبورک یا زنبوره گونه‌ای توپ سرپر کوچک و دستی بود. در میدان جنگ آن را معمولاً بر پشت چهارپایان و اغلب شتر حمل می‌کردند. اختراع این سلاح در ایران و در دوره صفویه اتفاق افتاد و تا پایان سلطنت رضا شاه پهلوی از جنگ‌افزارهای رایج بود. این سلاح در هند و عثمانی نیز به‌کار می‌رفت و ارتش امپراتوری بریتانیا در مستعمرات خود مانند هند و مصر از آن استفاده می برد. به کسی که زنبورک را بکار می‌برد «زنبورک‌چی» می‌گفتند. جای ساختن و نگاهداری زنبورک‌ها «زنبورک‌خانه» نام داشت.

زنبورکچی دوره قاجار با زنبورکی که پشت شتر گذاشته شده‌است.

تصویر دیگر از زنبورکچی دوره قاجار

در تحقیقات درباره ریشه لغوی این سلاح، کلمباری “سرهنگ مهندسین قورخانه مبارکه” محمد شاه قاجار (۱۲۵۰-۱۲۶۴ ق) میگوید:  “کلمه زنبورک از زنبور (زنبور عسل) گرفته شده‌است چون که در واقع وظیفه این گروه نظامی حمله به دشمن در زمانی بود که بر اثر خستگی با گرما و سرما از پا درآمده بود در چنین موقعیتی، این سربازان همانند زنبورهایی که از کندوی خود دفاع می‌کنند، به دشمن حمله ور می‌شدند و امان او را می‌بریدند.” (کلمباری، ۴۶:۱۳۷۴)

زنبورک  نوعی اسلحه گرم بین توپ و تفنگ بود. لوله‌ای به طول سه چارک داشت که ته آن گشاد و دهن آن تنگ بود. سه پایه داشت و آن پایه ‏ها را روی زمین و گاهی هم بر پشت شتر می‏گذاشتند. و هر کدام از گلوله‏‌هایش به اندازه یک گردو بود.

زنبورک را معمولاً به صورت مورب جلوی شتر می بستند و زیر آن خورجینی داشت که باروت و دیگر مواد قرار داشت و در موقع جنگ از بالای شتر مورد استفاده قرار میگرفت. نادر شاه در فتح هندوستان از این اسلحه استفاده شایانی کرده‌است.

این شترها به گونه‌ای تربیت شده بودند که صدای شلیک، آن‌ها را آزار نمیداد و تنها هنگامی که در عرصه جنگ زخم بر می‌داشتند  از فرمان زنبورکچی سرپیچی کرده و گاهی پیش می آمد که راکبان خود را هلاک می‌کردند.