دادشاه

در اوایل سال ۱۳۳۶ خورشیدی، مأمورین آمریکایی و ایرانی برنامه اصل چهار[1] توسط دادشاه کشته‌شدند و همین‌عامل، باعث افزایش فشار ایالات متحده آمریکا بر دولت ایران شد تا کار دادشاه را یک‌سره کند. 《کویین کارول》(رئیس اداره برنامه اصل چهار کرمان)، 《آنیتا کارول》(همسر کویین کارول)، 《برستیل ویلسون》(مشاور حوزه عمران)، 《محسن شمس》(معاون ایرانی ویلسون) و 《هراند خاک‌چیان》(راننده‌ی خودرو و از اتباع ایران) هنگام عبور از «تنگ سرحه» همگی به دست دادشاه و یارانش به قتل رسیدند[پانویس 1] سال‌ها حکومت پهلوی در پی دستگیری دادشاه بود ولی او و گروه اندکش که حداکثر به چهل‌نفر می‌رسیدند، با اتخاذ تاکتیک‌های رزمی ویژه، قدرت فراوان در راهپیمایی در مناطق سخت‌گذر و آشنایی کافی به تیراندازی می‌گریختند. جنگ و گریز و فرار به پاکستان و آن‌سوی خلیج فارس و دریای عمان از دیگر شگردهای دادشاه بود. دولت مرکزی قضیه دادشاه را تا زمان کشته‌شدن مأموران آمریکایی و ایرانی برنامه‌ی اصل چهار توسط گروه او به طور جدی دنبال نمی‌کرد، اما قضیه‌ی فوق، منجر به واکنش شدید دولت مرکزی شد و دولت ایالات متحده آمریکا هم از رژیم شاه می‌خواست دادشاه دستگیر شود. جدا از مسئله فوق، حامیان دادشاه، با تفنگ برنو(تک‌تیرانداز)، هواپیمای حامل رئیس ستاد ژاندارمری را سرنگون کرده و او را کشته‌بودند و این دو حادثه، در دستگیری وی نقش بارزی داشت.

عیسی‌خان مبارکی و مهیم‌خان میرلاشاری

پس از کشته شدن کارمندان برنامه‌ی اصل چهار (این کارمندان خارجی به همراه مهندس شمس ایرانی برای راه سازی و خصوصأ راه زاهدان به چابهار به منطقه سیستان و بلوچستان آمده بودند.)،[پانویس 2] نیروهای دولتی و همکاران محلی، به تعقیب دادشاه و افرادش پرداختند و در ۱۴ فروردین ۱۳۳۶ (روزی که 《دکتر اقبال》 مأمور تشکیل کابینه شد) درگیری شدیدی بین طرفین در مرز پاکستان رخ داد. با اینکه صدمات زیادی به گروه دادشاه وارد شد، اما آنان موفق شدند به خاک پاکستان وارد شوند.

دادشاه و برادرش(احمدشاه) به پاکستان پناهنده و در نهایت‌هم برادرش (احمدشاه) تسلیم رژیم ایران شد و اعدامش کردند، اما خود دادشاه چون میدانست توسط پلیس پاکستان دستگیر خواهد شد از پاکستان دوباره به بلوچستان برای عملیات‌های تروریستی تازه بازگشت.

به دلیل ناتوانی ژاندارمری در دستگیری دادشاه، دولت مرکزی از عیسی‌خان مبارکی و مهیم‌خان میرلاشاری که خیلی خوش‌نام بودند و چه‌بسا دلِ خوشی هم از حکومت و ژاندارمها نداشتند، برای مذاکره، به تهران دعوت نمود و به آنان با تقاضا و نیز با مهلت مشخّص هشدار داد که باید غائله‌ی دادشاه تمام شود.

سروان خدادادخان ریگی(فرمانده ژاندارمری نی‌ریز) هم حدود یک‌ماه پیش از کشته شدن دادشاه، از تهران وارد بلوچستان می‌شود.

عیسی‌خان مبارکی گرچه بعد از سال ۱۳۲۱ سر از بخشداری و فرمانداری و مجلس شورا درآورد، گرچه با شور و شوق شورشی ها بیگانه بود، اما به مدت ۱۲ سال با قوای رضاشاه جنگید. مهیم‌خان به دادشاه پیغام داد که از شاه برای تو و همراهانت تأمین خواهم گرفت، از کوه پایین بیا و با نماینده‌ی ارتش که همراه من است، مذاکره کن. دادشاه پذیرفت.

دادشاه و برادرش محمد شاه

مهیم خان میرلاشاری، سروان ریگی، استوار ادگاری، گروهبان محمودی(به جای سرهنگ ژیان که ظاهراً ماشینش بین راه گه به هیچان خراب می‌شود)، و چند تفنگچی بلوچ (موسی‌خان میربل، محمدعمرخان ملک‌نژاد، یوسف‌خان مبارکی، کریم‌خان متسنگی(اهورانی)) به محل ملاقات رفتند. دادشاه هم سر قرار رفت اما تأمین گرفتن شرایط خودش را دارد و شرط آن تسلیم بدون قید و شرط او بود و با آزادی برادرش احمد شاه که آن موقع در کشور پاکستان فراری بود، موافقت نشد.

دادشاه که گویا قصد گروگان‌گیری داشته تا بلکه با رهایی برادرش موافقت کنند، حاضر به تسلیم نمی‌شود. دادشاه می‌گوید من به قول و قرار گجرها (قجرها= حکومت) اطمینان ندارم. آن‌ها کارشان فریب است. اگر واقعاً هدف، تأمین من است، یکی از نظامیان را با خود می‌برم تا برادرم احمدشاه که در پاکستان است آزاد گردد. سپس دست گروهبان محمودی را گرفته و اورا گروگان می‌گیرد و می‌گوید من به همین منظور حاضر به ملاقات شدم. در این حال مهیم‌خان که نمی‌تواند ببیند همراهش را به گروگان می‌گیرند،پس از خواهش و صحبت در یک عمل انجام‌شده قرار گرفته، با هفت‌تیر بر بناگوش دادشاه شلیک می‌کند. دیگران هم شلیک می‌کنند و دادشاه و همراهانش نقش بر زمین می‌شوند. در درگیری بین طرفین، برادر دیگر دادشاه(محمدشاه) نیز تیر می‌خورد و جان می‌سپارد. بعد از این واقعه، دولت، برادر دوم دادشاه(احمدشاه) را هم که پاکستان تحویلش داده بود، بعداز محاکمه و دادگاهی تیرباران کرد.

قیام دادشاه دست‌مایه‌ی فیلم سینمایی دادشاه ساختۀ حبیب کاووش بوده‌است. همچنین در وصف دادشاه دو شعر حماسی، یکی از 《مولوی‌عبدالله روانبد پیشینی》(سعدی بلوچستان) و دیگری از 《ملاابوبکر کلمتی》 سروده شده‌است. این دو شعر توسط خوانندگان بلوچ مانند حاجی کمالهان هوت و 《ملا غلام قادر》 خوانده شده‌اند.

• دادشاه (فیلم)

طغیان دادشاه در بلوچستان، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر، سمیه خانی پور