جاسوس‌افزار

جاسوس‌افزار مانند ویروس و کرم نوعی بدافزار است. بدافزار به برنامه‌هایی گفته می‌شود که توانایی آسیب رساندن به یک سیستم کامپیوتری یا شبکه‌ای از کامپیوترها را دارند. جاسوس‌افزار برنامه‌ای است که بدون اجازه کاربر روی سیستم کامپیوتری وی نصب شده، کنترل آن را از فرد می‌گیرد و اطلاعات شخصی وی را برای یک شخص ثالث می‌فرستد.

اولین باری که واژهٔ جاسوس‌افزار در موضوعات مربوط به نرم‌افزارهای کامپیوتری مورد استفاده قرار گرفت، به سال 1994 برمی‌گردد که یک پُست یوزنت حاوی این پیغام در خط موضوعش بود: “Info wanted on spy-ware” [2]

اما استفاده از تکنیک‌های جاسوس‌افزار، یقیناً به قبل از استفاده از واژهٔ جاسوس‌افزار برمی‌گردد. کاربردهای نظامی جاسوسی، از دوران خیلی قدیم شناخته شده بود. نمی‌توان پذیرفت که تکنیک‌های جاسوس‌افزاری، قبل از ۱۹۹۴، توسط سازمان‌های ارتشی و اطلاعاتی استفاده نمی‌شده است[2].

در سال ۲۰۰۰، آقای گریگور فرند در توصیف دیوار آتش شخصی خود به نام زون آلارم، از واژه جاسوس‌افزار استفاده کرد. اما استفاده رسمی از این کلمه بعد از سال ۲۰۰۱ بود؛ زمانی که آقای استیو گیبسون، رئیس مرکز تحقیقات گیبسون، متوجه نصب یک نرم‌افزار تبلیغاتی روی سیستم کامپیوتری خود شد که اطلاعات شخصی او را برای فرد دیگری ارسال می‌کرد. به همین دلیل وی یک برنامه ضدجاسوسی طراحی کرد و آن را اوپت اوت نامید.

در یک تقسیم‌بندی کلی نرم‌افزارهای جاسوسی را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: ۳-۱- نرم‌افزارهای جاسوسی خانگی نرم‌افزاری که معمولاً توسط صاحبان کامپیوترها به منظور آگاهی یافتن از تأثیرات اینترنت بر شبکه‌های کامپیوتری خودشان خریداری و نصب می‌گردد. مدیران از این نرم‌افزار برای آگاهی از فعالیت‌های کارمندان استفاده می‌کنند. بعضی افراد هم برای اطلاع از فعالیت‌های سایر اعضای خانواده این روش را به کار می‌برند. مانند مشاهده محتویات اتاق‌های گفتگو توسط والدینی که فرزندانشان در آن‌ها شرکت می‌کنند. همچنین این نوع جاسوس‌افزار می‌تواند توسط یک شخص ثالث بدون آگاهی صاحب کامپیوتر روی سیستم وی نصب شود و اطلاعات شخصی وی را جمع‌آوری کند. ۳-۲- نرم‌افزارهای جاسوسی تجاری نرم‌افزاری است که شرکت‌ها برای تعقیب فعالیت‌های کاربران در اینترنت استفاده می‌کنند. این شرکت‌ها که وظیفه نصب جاسوس‌افزار روی سیستم‌های کامپیوتری دارند، اغلب اطلاعات حاصل را به بازاریابان می‌فروشند و آن‌ها کاربر را با تبلیغات خاص که با علائق وی مطابقت دارد و برایش جذاب است، مورد هدف قرار می‌دهند.

• پنجره‌های پاپ آپ

پنجره‌های کوچکی که به هنگام بازدید از سایت در برابر کاربر ظاهر می‌شوند و حاوی پیام‌های مختلفی برای فریب اشخاص می‌باشند. در این پنجره‌ها اغلب دکمه‌های مختلفی مانند قبول، لغو، بستن و... وجود دارد؛ ولی هیچ‌کدام از آن‌ها کار اصلی خود را انجام نمی‌دهند و با فشردن هر کدام از این دکمه‌ها جاسوس‌افزار روی سیستم نصب می‌شود.

• نرم‌افزارهای ضد جاسوس افزار

بعضی نرم‌افزارهای ضدجاسوسی به جای از بین بردن جاسوس‌افزار، آن را روی سیستم نصب می‌کنند. از برنامه‌های مطمئن و معروف برای بالا بردن امنیت سیستم خود استفاده کنید.

• برنامه‌های رایگان اینترنتی

امروزه بسیاری از کاربران اینترنت، بنا بر نیاز خود برنامه‌هایی را که به صورت رایگان روی اینترنت قرار گرفته دانلود و نصب می‌کنند. اغلب صاحبان این برنامه‌ها در ازای دریافت مبلغی یا با اهداف تجاری دیگر، کد جاسوس‌افزار را در برنامه خود قرار می‌دهند و به هنگام نصب آن نرم‌افزار، جاسوس‌افزار نیز روی سیستم کامپیوتری قرار گرفته و شروع به کار می‌کند.

• سی دی‌ها و فلش‌ها

حافظه‌های جانبی قابل‌حمل، مانند سی دی و فلش به این علت که بین سیستم‌های زیادی جا به جا می‌شوند، حاوی برنامه‌های مخرب هستند. ۴-۵- سوء استفاده از ضعف امنیتی اینترنت اکسپلورر بعضی از طراحان برنامه‌های مخرب که با ضعف‌های امنیتی اینترنت اکسپلورر آشنا باشند، می‌توانند در کد صفحه وب خود دستورهایی قرار دهند که به هنگام بازکردن آن صفحه با اینترنت اکسپلورر، جاسوس‌افزار روی کامپیوتر نصب شود.

• ویروس‌ها

برخی ویروس‌ها حاوی کدهایی برای نصب جاسوس‌افزار هستند.

تشخیص آلوده بودن یک کامپیوتر به جاسوس‌افزار کار سختی نیست. سیستم آلوده نشانه‌های ساده‌ای دارد از جمله: ۵-۱- تغییر ناگهانی صفحه خانگی مرورگر بعضی از جاسوس‌افزارها که برای اهداف تبلیغاتی طراحی می‌شوند، بدون اجازه کاربر صفحه خانگی مرورگر اینترنتی را تغییر می‌دهند. بسیاری از افرادی که سیستم آن‌ها آلوده شده، به‌طور مکرر صفحه خانگی مرورگر را مطابق میل خود تنظیم نموده و با تغییر دوباره آن مواجه می‌شوند. ۵-۲- ایجاد نوار ابزارهای جدید از نشانه‌های دیگر وجود جاسوس‌افزار، ظاهر شدن نوار ابزارهای جدید، بدون خواست کاربر در پنجره مرورگر است.

• ظاهر شدن مداوم پنجره‌های پاپ آپ

اگر فرد به صورت مکرر و مداوم با پنجره‌های پاپ آپ مواجه شود، امکان وجود جاسوس‌افزار در سیستم کامپیوتری وی زیاد است.

• تغییر آدرس توسط مرورگر

بعضی جاسوس‌افزارها طوری تنظیمات مرورگر را تغییر می‌دهند، که برخلاف میل کاربر و بدون توجه به آدرس وارد شده در نوار آدرس یا نوار جستجو، صفحاتی را به وی نشان دهد که در جهت اهداف تبلیغاتی طراحان آن جاسوس‌افزار است.

• ایجاد آیکون‌های جدید روی صفحه نمایش

وجود آیکون‌های جدید و ناشناخته روی صفحه نمایش بدون خواست کاربر از نشانه‌های وجود جاسوس‌افزار است. عدم کارایی بعضی کلیدهای صفحه کلید جاسوس‌افزارها کارایی کلیدهای صفحه کلید را تغییر می‌دهند؛ به‌طوری‌که برای مثال کلید تب در پنجره مرورگر به جای جا به جایی روی پیوندها، کار دیگری انجام دهد.

• عملکرد کند کامپیوتر

از آنجایی که جاسوس‌افزار یک برنامه‌است، برای اجرا شدن به حافظه و پردازنده نیاز دارد و سرعت کامپیوتر را کاهش می‌دهد.

• خاموش شدن دیوار آتش و ضدویروس

جاسوس‌افزار برای این که به راحتی اطلاعات کاربر را برای شخص ثالث ارسال کند و همچنین تنظیمات سیستم کامیوتری را تغییر دهد، اغلب بدون اطلاع کاربر دیوار آتش و ضدویروس را غیرفعال می‌کند تا به اهداف خود دست یابد.

• سرقت اطلاعات شخصی

جاسوس‌افزارها می‌توانند با دستیابی به کوکی‌ها، عادت‌های اینترنتی، اطلاعات کارت‌های اعتباری و بسیاری اطلاعات دیگر شما را جمع‌آوری کنند. همچنین با ثبت کردن کلیدهای فشرده شده توسط شما روی صفحه کلید، رمزهای عبور شما را به دست آورده و در اختیار افراد دیگر قرار دهند.

• تأثیر منفی روی عملکرد کاربر

ظاهر شدن مداوم پنجره‌های پاپ آپ، ایجاد نوار ابزارها و آیکون‌های جدید و ناشناخته، کاهش سرعت کامپیوتر، کاهش امنیت افراد در استفاده از اینترنت و سایر مشکلاتی که جاسوس‌افزار ایجاد می‌کند، بر عملکرد کاربران تأثیر می‌گذارد.

• کاهش کارایی سیستم

همانطور که گفته شد، چون جاسوس‌افزار نوعی برنامه‌ است، حافظه و پردازنده کامپیوتر را مصرف می‌کند و کارایی سیستم را کاهش می‌دهد.

• استفاده از پهنای باند

جاسوس‌افزار برای ارسال اطلاعات نیاز به برقراری ارتباط از طریق اینترنت دارد و باید از پهنای باند استفاده کند.