ثمرین

دهستان غربی به مرکزیت ثمرین یکی از مناطقی بود که به مرکز فعالیت فرقه دموکرات آذربایجان در سال ۱۳۲۴ تبدیل شده بود. عده‌ای از کشاورزان با توجه به وعده‌های دموکرات‌ها، به آن‌ها پیوسته، مسلح شدند و در غائلهٔ خونین اشغال پادگان مشگین شهر شرکت کردند.[2] پس از فرار پیشه‌وری و ختم غائله، مردم روستا هفده نفر شرکت کنندگان در غائله مشگین‌شهر و سران فرقه در دهستان را تحویل نیروهای ارتش دادند که همگی اعدام شدند.[3]

1. بقعه سلطان خواجه علی (که در داخل بقعه قبر منسوب به یکی از نوادگان موسی کاظم بوده و بنام پیر خواجه علی مشهور است و در منطقه از شهرت خاصی برخوردار است.

مساحت بنای اصلی حدود ۱۶ متر مربع و مصالح مصرفی خشت و کاهگل بوده که در زمین لرزه اسفند ماه سال ۱۳۷۵هجری شمشی تخریب شده‌است. مقدمات احداث بنای جدید به همت اعضای شورای روستا فراهم آمده بود که در حال حاضر (سال۱۳۸۹) به صورت نیمه کاره رها شده‌است. مصالح مصرفی در بنای جدید به صورت عمده، آجر است.

1. سه اصله درخت جنگلی کهنسال که بر اساس نظریه محققین و کارشنا سان منابع طبیعی قد مت درختان بیش از هزار سال بوده و در استان منحصربه‌فرد می‌با شد یکی از این درختان به علت فرسودگی بیش از حد در حال نابودی است ولی دو اصله دیگر زنده و سرسبز هستند، محیط یکی از درختان ۱۵ متر و قطر آن ۵ متر و دیگری دارای محیط ۲۰ متر و قطر آن ۷ متر و ارتفاع آن‌ها نیز حدوداً ۲۵ و ۲۰ متر است. این درختان در محوطه بقعه سلطان خواجه علی قرار دارد.
2. غار با ستانی مربوط به دوره پارینه سنگی که معروف به اوچ اتاق لی (سه اتاق) است، این غار در دل کوه توسط انسان‌های اولیه کنده شده و زیستگاه انسان‌های غارنشین بوده‌است. در داخل این غار سه اتاق در کنار هم قرار گرفته‌اند و به یکدیگر راه دارند؛ در داخل اتاق‌ها جای تیشه‌ها به وضوح معلوم است و طاقچه‌هایی برای قرار دادن اشیاء نیز در آن‌ها تعبیه شده‌است. در بخشی از فضای داخلی غار، جایی برای دیده‌بانی و در محوطه زیرین غار نیز مکانی برای نگهداری احشام در نظر گرفته‌اند، پلکانی جهت رفت‌وآمد به درون بوده که در حال حاضر از بین رفته‌است.
3. وجود چندین گورستان باستانی (قبل از اسلام) در داخل و خارج از «ثمرین» که سنگ قبرها تراشیده شده و دارای علائم و خطوط مختلف هستند.
4. مجسمه‌های سنگی بزرگ
5. تپه‌های با ستانی
6. باغات متعدد و بسیار زیبا از جمله با غهای کهنسال گردو
7. آبشارهای متعدد
8. آسیاب‌های قدیمی از نوع آبی که از آن‌ها تحت عنوان «دئرمان» یاد می‌شود
9. هفت باب مسجد و چندین باب حسینیه
10. وجود چشمه‌های کهن با سنگ نوشته‌های باستانی کنار آن (جبرئیل بولاقی، مهدی بولاقی و …)
11. آرامگاه عارف و عالم فقیه و دانشمند شهیر شیخ عبدالله بحرالعلوم ثمرینی[4]
12. پیرهای هفتگانه:پیرخواجه علی، پیرخاکی، پیرجنید، پیردره دزه، پیر قلعه جوق
13. تپه‌های زرتشتی
14. زمین‌ها و کشتزارهای حاصل خیز

علی نیکزاد

در بهمن ماه ۱۳۹۹ درخت‌های کهنسال چنار و گردو در شهر ثمرین در فهرست آثار ملی کشور جزو میراث طبیعی به ثبت رسید.[5]

تبدیل روستا ثمرین به شهر