به‌لیمو

درختچهٔ این گیاه ۱٬۵ تا ۲ متر است که گاهی بیشتر هم می‌شود.[3] و دارای برگ‌های ساده سرنیزه‌ای به طول ۷ تا ۱۰ سانتی‌متر با قاعده گره‌ای و عموماً به‌صورت دسته‌های سه تایی در هر گره است. گل‌آذین انتهایی و به صورت خوشه‌های باریک، جام گل کوچک و به‌طور مشخص واجد دو لب، ارغوانی رنگ پریده، میوه هستکی و دارای ۲۱ عدد بذر است.

به‌لیمو درختچه‌ای پایا است که در مناطق گرمسیر همیشه‌سبز است ولی در مناطق سرد در زمستان برگ‌های خود را از دست می‌دهد.[4] بیضی شکل و نوک تیز بوده و ۳ تا ۴ برگ از یک نقطه ساقه منشعب می‌شود. رنگ داخل جام آن آبی مایل به بنفش و خارج آن سفید است و به صورت سنبله‌های متعدد در قسمت انتهای ساقه ظاهر می‌شود.

برگ‌ها بخش دارویی این گیاه هستند و بویی شبیه لیمو دارند. برگ‌ها را در اواخر تابستان جمع‌آوری می‌کنند. پودر برگ گیاه به‌لیمو به رنگ سبز مات و دارای بوی معطر، طعم آن تند و کمی تلخ است. از به‌لیمو در درمان تشنج، سوء هاضمه، نفخ، سردردهای یک طرفه، دردهای عصبی، سرگیجه و علائم سرماخوردگی استفاده می‌شود بعلاوه در تقویت حافظه و ایجاد آرامش و درمان بی خوابی نیز مفید است. همچنین به عنوان ادویه در مصارف خانگی نیز کاربرد دارد. اسانس به‌لیمو دارای خواص باکتری کش و حشره کش بوده و همچنین در صنعت عطرسازی نیز از آن استفاده می‌شود.

در بیماران دچار نارسایی کلیوی و همچنین در دوران آبستنی و شیردهی باید از مصرف زیاد به‌لیمو اجتناب کرد. استفاده موضعی به‌لیمو ممکن است باعث حساسیت پوستی شود. برگ و اسانس به‌لیمو را باید دور از نور، در جای خنک و سربسته نگهداری کرد. از فراورده‌های موجود در بازار آن می‌توان به چای ورون اشاره کرد.[5]

نوشیدن دم کردهٔ گیاه به‌لیمو به صورت چای طرفداران زیادی دارد.

دم‌نوش به‌لیمو فوق‌العاده آرام بخش و تسکین دهنده اعصاب است. اسانس این گیاه در صنایع غذایی و در تهیهٔ انواع عطر و ادکلن بسیار کاربرد دارد. برای تقویت حافظه می‌توان از عرق به‌لیمو استفاده کرد. به‌لیمو برای تقویت معده در ردیف بهترین داروها قرار می‌گیرد که برای این منظور بهتر است همیشه به صورت دم کرده مانند چای مصرف شود. این دمنوش به رفع تپش قلب کمک می‌کند. این دمنوش آرام بخش است، استرس و خستگی‌های روحی را کاهش داده و برای درمان بی خوابی مناسب است. مناسب برای درمان سرماخوردگی و سرفه است. به‌لیمو یکی از بهترین داروها جهت تقویت معده می‌باشد و همچنین خاصیت ضد نفخ دارد. این دمنوش جهت التیام سر درد و میگرن مناسب می‌باشد.

پژوهشگران ایرانی در مطالعه‌ای بر روی عصارهٔ به‌لیمو دریافتند که عصاره این گیاه می‌تواند به درمان دردهای عصبی یا نوروپاتیک کمک کند.

• فرهنگ سخن، کلمه به‌لیمو