امیرحسین آریان‌پور

امیرحسین آریان‌پور، جامعه‌شناس، پژوهشگر و نویسنده و مترجم ایرانی، هشتم اسفند ۱۳۰۳ در تهران به دنیا آمد.

او از اخلاف عصیانگران نایبی کاشان بود و از طرفی، نسبتی هم با خاندان ملک‌المورخین محمدتقی سپهر، نویسنده ناسخ التواریخ، داشته‌است. او در ۱۸ سالگی، یعنی در سال ۱۳۲۱، در مسابقات بوکس خراسان و در سال ۱۳۲۳ در مسابقات وزنه‌برداری چندملیتی خاور نزدیک، اول شد. او از نظریه‌پردازان در زمینۀ علم جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی نیز، به‌شمار می‌آید و در گسترش آن، بیشترین تلاش‌ها و خدمات را در حوزه پژوهش و تحقیق، انجام داد. آریان‌پور در سه زمینۀ انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی و معرفت‌شناسی. کار او تدوین فرهنگ تفصیلی علوم اجتماعی (در حوزه فرهنگ فلسفه و جامعه‌شناسی) به چهار زبان فارسی، انگلیسی، فرانسه و آلمانی است که در مدت زمانی بیش از چهل سال به طول انجامیده و بی شک، یکی از مهم‌ترین آثار فرهنگ تفصیلی علوم در زبان پارسی و یکی از گرانبهاترین و بزرگترین آثار امیرحسین آریان پور است که حاوی سیصدهزار فیش بوده و تاکنون انتشار نیافته‌است.

آریان‌پور در جامعه‌شناسی، دیدگاهی ماتریالیستی داشت.[2] وی پسرخالهٔ سهراب سپهری شاعر بزرگ معاصر و نوه نایب حسین کاشی است.

همچنین، دربارهٔ اختلاف وی با برخی از اسلام‌گرایان، نوشته شده‌است که مرتضی مطهری، به آریان‌پور، به خاطر اعتقادات مارکسیستی‌اش حمله می‌کرد، و معتقد بود کسی که دیدگاه‌های مارکسیستی را ارائه می‌دهد، نباید در دانشکده الهیات، تدریس کند. مطهری بارها از وی رسماً دعوت به مناظره در انظار عمومی می‌کرد اما آریانپور هیچ‌گاه از این کار استقبال نکرد،[3]

ابتکار ترجمهٔ پسوند ایسم (-ism) به «-گرایی»، از آنِ اوست. وی، در مقدمهٔ ترجمهٔ سیر فلسفه در ایران می‌نویسد: « «ism-» های غربی را با پسوند «-گرایی» - که با تأیید مرحوم دکتر محمدباقر هوشیار نخست در سال ۱۳۲۵ به‌کارش بردم و اکنون زبانزد بسیاری از اهل علم و ادب است - [ترجمه کردم].»[4]

امیرحسین آریان‌پور، در روز دوشنبه ۸ مرداد ۱۳۸۰ در تهران درگذشت. پیکر وی، در بهشت زهرای تهران و در آرامگاه خانوادگی آریان‌پور به خاک سپرده شد.

• فرهنگ نو، ماهنامه جامعه معلمین
• پژوهشی در دستگاه فلسفی و تربیتی دیویی، شماره‌های ۱ و ۲ و ۳ آبان، آذر و دی ۱۳۳۱
• ابن سینا، شماره اول، دوره اول، آبان ۱۳۳۱ (با نام مستعار ا. نوآئین)
• منطق استاتیک و منطق دینامیک، شماره‌های ۳ و ۴ و ۵ دی، بهمن و اسفند ۱۳۳۱ (با نام مستعار ا. پژوهنده)
• بحثی در روان‌شناسی گشتالت، شماره ۸ خرداد ۱۳۳۲

• شخصیت برتراندراسل، کتاب زناشویی و اخلاق، اثر برتراندراسل، ترجمه ع منتظم، انتشارات اندیشه، مهر ۱۳۴۱
• مقدمه کتاب فروید چه می‌گوید؟ تألیف و ترجمه نصرا باب‌الحوائجی، بنگاه مطبوعاتی دکارت، آبان ۱۳۴۱
• دربارهٔ نژادگرایی، کتاب ریشه‌ها عمیق‌اند، اثر گو و دوسو، ترجمه امیر فرهمند پور، انتشارات اندیشه، نشر اول، خرداد ۱۳۵۱، (نقل از کتاب زمینه جامعه‌شناسی)
• پیشگفتار کتاب جامعه‌شناسی در ایران، علی اکبر مهدی و عبدالعلی لحسائی‌زاده، ترجمه نوشین احمدی خراسانی، نشر توسعه، نشراول ۱۳۷۴
• مقدمه کتاب پویایی گروه و سنجش آن، محمد رسول گلشن فومنی، نشر شیفته، پائیز ۱۳۷۶
• مقدمه کتاب تاریخچه احزاب و حزب دموکرات ایران، صفر زمانی، نشر واژه‌آرا، ۱۳۷۹

سنگ قبر آریان پور در آرامگاه خانوادگیش

• آموزش و پرورش نو، کتاب فن نگارش یا راهنمای انشاء، تألیف و نگارش محمد جعفر محبوب و علی اکبر فرزام، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، اسفند ۱۳۳۳، (نقل از مقدمه کتاب آموزشگاه‌های فردا، اثر جان دیویی)
• پژوهنده ناخودآگاهی، کتاب کتاب‌هایی که دنیا را تغییر دادند، زیر نظر سیروس پرهام اثر روبرت بی داونز، نشر اول، ابن سینا ۱۳۳۶، نشر *دوم (عنوان مقاله کاوشگران روان ناآگاه)، کتاب‌های جیبی ۱۳۴۸
• مردم‌شناسی فرهنگی، ترجمه، کلاید کلاکن کتاب مرزهای دانش، زیر نظر لین هوایت، کتاب‌فروشی مرکزی، فروردین ۱۳۴۰
• تاریخ هنر، ترجمه، آلفرد نوی مدیر (با نام مستعار ا پژوهنده)، کتاب مرزهای دانش، زیر نظر لین هوایت، کتاب‌فروشی مرکزی، فروردین ۱۳۴۰
• تبیین شعر، کتاب تا پل میعاد (مجموعه شعر) اثر حسن ندیمی، (ناشر ندارد)، ۱۳۴۲
• اخلاق و سلوک انسانی، ترجمه، جان دیویی، کتاب فلسفه اجتماعی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۵
• نگاهی به‌جامعه‌شناسی نافرمانی، تبریز، ۱۳۵۰، ص ۲۷–۸
• بحثی از منطق، کتاب سیاوشان، زیر نظر احمد نیکو صالح، رشت ۱۳۵۲
• دو طرح گونه در زمینه آموزش و پرورش، کتاب یادگارنامه فخرایی، به‌کوشش رضا رضازاده لنگرودی، نشر نو ۱۳۶۳
• دانش گستر، کتاب زندگینامه و خدمات علمی و فرهنگی مرحوم پروفسور محسن هشترودی، مجموعه بزرگداشت نامه‌ها (۱۹)، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، اردیبهشت ۱۳۸۰

• دربارهٔ جامعه‌شناسی هنری، مجله ماهانه اعتبار جهانی، شماره ۱۴، فروردین ۱۳۴۴
• گفتگو با دکتر آریان‌پور، نامه دانشجو، شماره ۲، آبان ۱۳۴۵
• سخنان تکان‌دهنده یک استاد جوان، روشنفکر، ۴ اسفند ۱۳۴۵
• بن‌بست تاریخی علوم اجتماعی، نگاهی به سیر جامعه ایرانی در ادوار مختلف، فردوسی، مرداد ۱۳۴۶، قسمت دوم <شعر اروپایی و سبک‌های ادبی،
• قسمت سوم <شعر رسالت شاعر و زمینه اجتماعی، تجدید چاپ در کتاب مجموعه مباحثه‌های علی اصغر ضرابی، انتشارات بامداد، نشر اول، ۱۳۵۱
• زبان فارسی می‌تواند زبان علم و هنر و فلسفهِ جدید باشد، فردوسی، سال بیستم، شماره ۹۶۱، ۲۱ اردی‌بهشت ۱۳۴۹
• دربارهِ فرهنگ فلسفه و علوم انسانی، روش‌هایی برای هنرشناسی و جامعه‌شناسی هنری، فردوسی، سال بیستم، شماره ۹۶۲، اردی‌بهشت ۱۳۴۹
• نشستی با استاد امیرحسین آریان‌پور، هنرجو (نشریه دانشسرای هنر تهران) شماره ۲، نوروز ۱۳۵۷
• گفتگوی نماینده روشنفکران آزادیخواه اروپا با ا ح آریان‌پور، برایتون - انگلستان ۱۳۵۷ انتشارات گوتنبرگ، فروردین ۱۳۵۸
• جامعه ما دیگر دیکتاتوری آنچنانی به خود نخواهد دید، پیغام امروز، شماره ۲، ۱۹ اسفند ۱۳۵۷ (برگرفته از مصاحبه برایتون - انگلستان)
• گفت و شنودی با ا ح آریان‌پور دربارهٔ وظیفه هنر و ادبیات، ویژه‌نامه هنر و ادبیات، شماره ۳، شهریور ۱۳۵۸
• قرن آینده عصر فوتونیک است، آدینه، شماره ۵۶، نوروز ۱۳۷۰، (قسمت اول)
• آموزش سنتی نفی خلاقیت آدمی است، آدینه، شماره ۵۸–۵۷، اردیبهشت ۱۳۷۰، (قسمت دوم)
• برداشتی مردمی از فرهنگ، دنیای سخن، شماره ۶۱، شهریور و مهر ۱۳۷۳
• پاسخ و پندار و چند حدیث ساده، دنیای سخن، شماره ۶۲، آبان و آذر ۱۳۷۳
• خاطراتی از فروزانفر، کلک، شماره ۷۵–۷۳، فروردین - خرداد

• امیراشرف آریانپور

• موسوی خوزستانی، جواد، کتاب توسعه، تهران: ۱۳۶۹خ به بعد، جلد ۱۲، ص ۴۶.
• یادنامهٔ امیرحسین آریانپور
• روزنامه ایران
• دانشنامه دانش‌گستر، مؤسسه علمی- فرهنگی دانش‌گستر، ۱۳۸۹. ذیل مدخل آریان‌پورُ، امیرحسین.

مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به امیرحسین آریان‌پور در ویکی‌گفتاورد موجود است.

• مؤسسه همیاری‌های جامعه شناختی امیرحسین آریان‌پور
• روزنامه ایران
• صفحه آریان‌پور در وبگاه خواندنی‌های خوب