گردشگری پزشکی

تاریخچهٔ توریسم پزشکی به هزاران سال قبل و به یونان قدیم بر می‌گردد، زمانی که زائرین از نقاط گوناگون با گذر از دریای مدیترانه خود را به منطقه‌ای در خلیج «سرونیک» به نام «اپیدوریا» می‌رساندند. باورها بر این بود که مهراب خدای شفابخش یونانی‌ها، اسقلپیوس، در آنجا قرار دارد. بیماران با روزه گرفتن و نیایش به دنبال شفاء بیماری‌های خود بودند. در حال حاضر اپیدوریا قدیمی‌ترین خاستگاه گردشگری پزشکی در جهان شناخته می‌شود.[2]

تاریخ گردشگری سلامت به قرن‌ها پیش برمی‌گردد. خیلی قبل از آن‌که مردم برای عمل قلب، جراحی‌های پلاستیک یا زیباسازی دندان‌ها طی تنها چند ساعت به سراسر دنیا سفر کنند تا بهترین خدمات پزشکی را دریافت نمایند. می‌توان گفت سفر درمانی قدمتی به اندازه عمر علم پزشکی دارد.

در ادامه تاریخ گردشگری سلامت را از زمان‌های کهن تا به امروز دنبال می‌کنیم. این خط زمانی نشان می‌دهد هر زمان که درمان پزشکی در دسترس نبوده‌است، در هر مکان و هر دوره تاریخی، افراد بیمار و آسیب‌دیده برای دریافت خدمات درمانی دست به سفر می‌زدند.

تحقیقات در خصوص تمدن‌های باستانی نشان می‌دهد رابطه عمیقی بین دین و مراقبت سلامت وجود داشته‌است که به هزاران سال قبل برمی‌گردد و بسیاری از تمدن‌های باستانی با اثر شفابخش چشمه‌های آب گرم معدنی آشنا بوده‌اند. آنچه در ادامه می‌خوانید مربوط به برخی از اولین تمدن‌های بشری است:

• سومریان (حدود ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح) یکی از اولین مجموعه‌های شناخته شده سلامت را در اطراف چشمه‌های آب گرم بنا کردند. این مرکز سلامتی شامل معابد با شکوه در کنار استخرهای جاری بود.
• طی عصر برنز (حدود ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح) قبیله‌هایی در سنت موریتز کنونی در کشور سوییس، به فواید نوشیدن آب چشمه‌های معدنی غنی از آهن و آب‌تنی در آن چشمه‌ها پی بردند. همان لیوان‌های برنزی که آن‌ها برای نوشیدن این آب‌ها استفاده می‌کردند در چشمه‌های آب گرم فرانسه و آلمان نیز یافت شده‌است. این موضوع می‌تواند نشانه وجود گردشگر سلامت در میان این تمدن‌ها باشد.
• یونانیان باستان اولین کسانی بودند که زمینه را برای ایجاد یک شبکه وسیع توریسم پزشکی آماده کردند. آن‌ها به احترام آسکِلِپیوس، خدای درمان و پزشکی، معابد آسکِلِپیوس را بنا نهادند که به یکی اولین مراکز سلامتی جهان بدل شدند. مردم از همه‌جا به این معابد سفر می‌کردند و درمان بیماری‌های خود را در این معابد می‌جستند.
• در سال ۳۰۰ قبل از میلاد مسیح، معابد درمانی دیگری در قلمرو یونان ظهور یافتند. یکی از آن‌ها اپیداروس نام داشت و بیشترین شهرت متعلق به این مرکز بود که دارای یک زورخانه، مزرعه مار، معبد رؤیا و حمام آب گرم بود. از دیگر معابد دارای اسپا می‌توان به محراب زئوس در المپ و معبد دلفی اشاره کرد.
• در هند نیز تاریخ توریسم پزشکی به آرامی در حال شکل گرفتن بود. زمانی که یوگا و طب آیورودیک در حال محبوب شدن بود. از ۵۰۰۰ سال پیش، موج گردشگران سلامت و شاگردان معنوی به سمت هند سرازیر شد تا با فواید این روش‌های درمانی جایگزین آشنا شوند.
• زمانی که روم به یک قدرت جهانی تبدیل شد، حمام و چشمه‌های آب گرم که ترمی (thermae) نامیده می‌شدند به وجود آمدند و در بین اشراف محبوب شدند. این حمام‌ها نه تنها جنبه درمانی داشتند، بلکه برای ثروتمندان و اشراف کارکردی تجاری و اجتماعی نیز داشتند.[8]

طبق تعریف سازمان جهانی گردشگری، توریسم پزشکی یعنی سفر به منظور درمان بیماری‌های جسمی یا انجام نوعی از عمل‌های جراحی زیر نظر پزشکان در بیمارستان‌ها یا مراکز درمانی. گردشگری پزشکی از زیرشاخه‌های گردشگری سلامت است. این نوع سفر از اوایل ۱۹۹۰ به دلایل مختلفی همچون جهانی شدن و آزاد سازی تجارت، تغییرهای نرخ ارز در اقتصاد، در نتیجه محبوبیت کشورهای آسیایی از این حیث و بحران‌های اقتصادی در منطقه کشورهای آسیایی (که سبب شد بیشتر به این صنعت توجه شود) رایج شد.[3]

قیمت یکی از اصلی‌ترین فاکتورهای موفقیت توریسم پزشکی است. برای نمونه، بیشترین دلایل سفرهای پزشکی آمریکایی‌ها به دلیل قیمت‌های ارزان در سایر کشورهاست. عمل اسپینال فیوژن در آمریکا قیمتی حدود ۶۲٫۰۰۰ دلار دارد. در حالی که همین عمل جراحی در مالزی برابر است با ۶٫۰۰۰ دلار.

جدول پایین، قیمت خدمات پزشکی در آمریکا و هند را بررسی می‌کند.[4]

جدول پایین لیست تفاوت قیمت بین آمریکا و چند کشور دیگر را با درصد نشان می‌دهد:[5]

زمان و سرعت نیز از عوامل بسیار مهم هستند. در کانادا، زمان انتظار برای عمل جراحی مفصل ران برابر است با ۲۶ هفته در نوبت ماندن؛ در حالی که همین عمل در سنگاپور، تایوان یا هند، در عرض چند روز پس از پذیرش بیمار قابل انجام است.[1]

شخص به یکی از آژانس‌ها (و یا شرکت‌های) ارائه دهنده توریسم پزشکی مراجعه می‌کند. در اینجا به اطلاعاتی همچون منشأ بیماری، نظر پزشک متخصص، پرونده سوابق پزشکی - درمانی و داروهای مصرفی نیاز است. سپس کارشناسان پیشنهادهای خود را در مورد انتخاب کشور، بیمارستان، پزشک و هزینه‌ها می‌کنند و بیمار می‌تواند طبق نظر خود موارد دلخواه را انتخاب کند. در نهایت بیمار به همراه نامهٔ تاییدیه در مورد وضعیت بیماری، به سفارت کشور مورد نظر برای دریافت ویزا مراجعه و پس از سفر تحت درمان قرار می‌گیرد.
بعضی از آژانس‌ها وظیفه تعیین وقت و کارهای اداری لازم، پیش و بعد از مراحل درمان را نیز از طرف بیمار پذیرفته و انجام می‌دهند. بعد از اتمام مراحل، بیمار می‌تواند برای مدت معین در مقصد بماند یا به کشور خودش بازگردد.[1]

توریسم پزشکی شامل یک سری ریسک و خطر پذیری‌هاست که معمولاً بیماران در کشور خود با این چنین خطراتی کمتر رو به رو می‌شوند.[1][6]

• کشورهایی همچون هند، آفریقای جنوبی یا تایوان دارای مبتلایان زیادی به بیماری‌های همه‌گیری مثل هپاتیت، مالاریا، حصبه یا انواع آنفلونزاها هستند. با وجود رعایت استانداردها توسط پزشکان، بودن در چنین محیط‌هایی امکان آلوده شدن به این بیماری‌ها را افزایش می‌دهد.
• تشخیص کیفیت کار پزشک نیز به مراتب، خود نوعی مشکل است. پزشک ممکن است دارای دانش کافی نبوده و در صورت بروز هر مشکلی، پیگیری قانونی در یک کشور غریبه به سادگی میسر نخواهد شد.
• توریست‌ها لازم است تمامی جوانب را نیز در نظر داشته باشند. اگر بنا به دلایلی وضعیت بیمار در حین معالجه وخیم‌تر شد و به تشخیص دکتر نیاز به مراحل طولانی تری پیدا کند، هزینه‌ها ممکن است چندین برابر آنچه که تصور می‌شود شود.
• همراه داشتن شخصی از خانواده یا دوستان نیز مهم است. اگه به هر دلیلی نیاز به انجام کاری پیش آید، در صورت داشتن همراه سختی کمتر متوجه بیمار خواهد بود. البته داشتن یک همراه به معنی هزینه‌های ۲ برابر در پرواز، هتل و … است.
• کیفیت خدمات بعد از عمل‌های جراحی در کشورهای مختلف متفاوت است که ممکن از با انتظارات افراد همخوانی نداشته باشد.

همین‌طور در صورتی که بیمار بعد از عمل جراحی قصد بازگشت به کشورش را داشته باشد، امکان تشدید عوارض بعد از عمل در سفرهای طولانی هوایی و جا به جایی‌های مکرر وجود دارد. طبق تحقیقاتی که در نروژ انجام شد، بدترین قسمت توریسم پزشکی، دردها و مشکلات بیمار در حین بازگشت وی به کشورش است.

از مشکلات دیگر توریسم پزشکی، رایج شدن خرید و فروش غیرقانونی ارگان‌های بدن است که این مورد در کشورهای پر جمعیت همچون هند و چین بسیار رایج است و مشکلات خاص خود را دارد.

البته قابل ذکر است که سازمان‌های بین‌المللی همچون مؤسسه غیرانتفاعی MTI یا JCI در تلاش برای نظارت و آموزش مراکز درمانی جهت افزایش کیفیت و ایمنی خدمات پزشکی در کشورهای مختلف دنیا هستند. در این راه و برای تشویق مراکز درمانی به رعایت نکات لازم، این سازمان‌ها اقدام به ارائه گواهینامه‌های استاندارد کرده‌اند و مراکزی که موفق به کسب این گواهی نامه‌ها شوند، در عرصه جهانی به عنوان مرکزی موفق و استاندارد شناخته شده خواهند بود.[7]

به دلیل ارز آوری و درآمدهای بسیار بالایی که توریسم پزشکی دارد، بسیاری از دولت‌ها با قدرت بالایی در حال تقویت این صنعت در کشورشان هستند. کشورهای پیشرو در عرصه توریسم پزشکی به شرح زیر هستند:<ref name="en.wikipedia.org"/

برزیل: یکی از قدیمی‌ترین کشورها در توریسم پزشکی می‌باشد که البته بیشتر شهرت خود را مدیون جراحی‌های زیبایی است؛ اما جراحی‌های غیر زیبایی در برزیل به تازگی شروع به فعالیت کرده و پیشینه زیادی ندارند. اولین بیمارستان مورد تأیید استانداردهای JCI در خارج از آمریکا، بیمارستانی در برزیل بود که موفق به دریافت گواهینامه این کمیسیون شد.

کاستاریکا: در طول سال‌های گذشته کاستاریکا تلاش بسیاری برای رشد در گردشگری پزشکی انجام داد و از سال ۲۰۰۷ از پیشگامان این صنعت محسوب می‌شود. در حال حاضر کاستاریکا دارای ۳ بیمارستان مورد تأیید JCI است که هر ۳ در شهر سن خوزه هستند.

هند: از کشورهای مهم آسیایی در عرصه توریسم پزشکی که ۲۲ بیمارستان آن موفق به دریافت گواهینامه JCI شده‌اند. توریسم پزشکی هند بسیار در جهان شهرت دارد، عمده دلیل جذب شدن توریست‌ها به هند، ارزان بودن خدمات به نسبت سایر کشورهاست. همچنین هند طرح ویزای M را به اجرا درآورده است، ویزایی که در سفارتخانه‌های هند در دیگر کشورها به افرادی داده می‌شود که جهت دریافت خدمات پزشکی قصد سفر به هند را دارند.

مکزیک: مقصد بسیار جذاب برای توریست‌های پزشکی، مخصوصاً آمریکایی هاست. آمریکایی‌های ساکن ایالت‌های جنوبی هم‌مرز با مکزیک همچون نومکزیکو، اریزونا یا تگزاس تقریباً به شکل روتین وار به مکزیک رفته و خدمات پزشکی ارزان آنجا را تجربه می‌کنند. به عنوان نمونه خدمات دندان پزشکی متخصصین در مکزیک یک چهارم تا یک پنجم همان خدمات در آمریکاست. بحث مکزیک به قدری برای آمریکایی‌ها جذاب است که مسئولان ایالت تگزاس درخواست صدور اجازه فعالیت برای افراد در حوزه سلامت در دو طرف مرز را دارند در حالی که پزشکان آمریکایی به شدت با این طرح مخالفند و اعتقاد دارند که توان رقابت با قیمت‌های پایین مکزیک برای آن‌ها وجود ندارد.

پاناما: جاذبه‌های دیدنی، دو زبانه بودن پزشکان، داشتن مدارک و استانداردهای بین‌المللی، استفاده از واحد پول دلار آمریکا و عدم نیاز توریست‌ها به تبدیل کردن پول. دلایلی همچون این موارد دست به دست هم دادند تا پاناما یکی از پیشروها در صنعت توریسم پزشکی در عرصه بین‌الملل شود.

سنگاپور: این کشور دارای چندین بیمارستان مورد تأیید JCI است. استانداردهای بهداشتی در سنگاپور بسیار بالاست؛ طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی که در سال ۲۰۰۰ منتشر شد، سنگاپور ششمین کشور از نظر داشتن بهترین سیستم بهداشتی - درمانی در جهان، و اولین کشور در آسیا است. عمده بیمارانی که به سنگاپور مراجعه می‌کنند از کشورهای همسایه همچون مالزی، اندونزی و کشورهای جنوب آسیایی هستند.

تایوان: دولت تایوان به شکل رسمی اعلام کرد که قصد دارد کشورش را به مرکز توریسم پزشکی تبدیل کند و در این راه در سال ۲۰۰۷ وزارت بهداشت تایوان طرحی را به اجرا درآورد تا سطح تمامی خدمات پزشکی در این کشور بالا رود. در ادامه، برنامه‌ای برای همکاری گسترده دولت تایوان با مراکز آکادمیک جهت معرفی تایوان به عنوان یک برند توریسم پزشکی در جهان ارائه شده بود. بیمارستان‌های تایوان موظف به ارائه آمارهای دقیق به دولت هستند. بر اساس این آمارها، فقط بین ماه‌های ژانویه تا اوت ۲۰۱۲، بیش از ۶۰٫۰۰۰ توریست برای درمان به بیمارستان‌های تایوان مراجعه کرده‌اند.

ایران :گردشگری سلامت در ایران به دلیل برخورداری از استانداردهای بالا در تحقیقات پزشکی و خدمات پزشکی، گردشگری سلامت ایران در جهان رواج یافته است. همچنين كمترين هزينه درمان باعث شده است كه ايران به عنوان يك مقصد مهم گردشگري سلامت در نظر گرفته شود. توریست های پزشکی ایران از دو نوع هستند:

برخی از مسافران مسافر از کشورهای همسایه هستند. یعنی ترکیه ، عراق ، آذربایجان ، پاکستان ، عمان و افغانستان. این گروه معمولاً به دنبال درمان های نجات بخش و جراحی های زیبایی مانند چشم پزشکی ، درمان ناباروری ، جراحی قلب باز ، جراحی ستون فقرات و پیوند عضو هستند. ایران همچنین دارای توریست های پزشکی است که از کشورهای پیشرفته تر  به ایران می­آیند و بیشتر به دنبال روش های زیبایی، جراحی باریاتریک، جراحی پلاستیک، کاشت مو ، جراحی سینه و آستین معده هستند.کشور ایران در زمینه­ ی گردشگری سلامت دارای امکانات طبیعی و امکانات پیشرفته­ ی پزشکی می­باشد و همین امر باعث پیشرفت این صنعت در ایران شده است. ایران دارای چشمه های آب معدنی در اکثر استانها، مناطق بیابانی مانند قم ، می­باشد و در زمینه­ی  درمان ناباروری در مراکز درمانی در شهرهایی مثل یزد، تهران، شیراز و مشهد، خدمات دندانپزشکی، مراکز دیالیز و انواع آن، جراحی قلب ، جراحی پلاستیک، چشم پزشکی و ارتوپدی، پیوند مغز استخوان پیشرفت­های قابل توجهی داشته است که گردشگران سلامت را برای سفر به ایان ترغیب می­کند.

گردشگری پزشکی در ایران

گردشگری سلامت

۸. https://ariamedtour.com/intro/8734/تاریخچه-گردشگری-سلامت/

9. http://www.sosing.ir/download-catalogs/