چهارمقاله

چهار مقاله کتابی‌ است از نظامی عروضی سمرقندی. نام اصلی کتاب مجمع‌النوادر است. از آنجا که در این کتاب از چهار فن، دانش دبیری، شاعری، طب و نجوم، در چهار گفتار جداگانه سخن رفته‌است، از قدیم به نام چهار مقاله معروف شده‌است. کتاب در بین سال‌های ۵۵۱ و ۵۵۲ به یکی از شاهزادگان آل شنسب تقدیم شده‌است.

مصنف کتاب ابوالحسن نظام الدین یا نجم الدین احمدبن عمربن علی سمرقندی معروف به نظامی عروضی از شعرا و نویسندگان قرن ششم هجری بوده که از شعر وی جز چند قطعه هجا به جا نمانده‌است. لیکن چنانچه از محتوای کتاب بر می‌آید، این نویسنده نثر خوبی داشته و کتاب چهارمقالهٔ او از نمونه‌های برجستهٔ نثر و انشای فارسی است. وی گذشته از شاعری و دبیری در فنون طب و نجوم هم مهارت داشته و حکایت‌هایی که در چهار مقاله ذکر می‌کند گواه این نکته است.

تاریخ تألیف کتاب، چنان‌که پیشتر اشاره شد، هرچند در درون کتاب مذکور نیست، ولی قطعاً پس از سال ۵۵۲ هـ. یا سال وفات سلطان سنجر سلجوقی، نبوده‌است. زیرا از متن کتاب مشخص می‌شود که سلطان سنجر در زمان تألیف کتاب زنده بوده، به گونه ای که نظامی عروضی در کتاب خود در حق وی دعا می‌کند.