نیکوس پولانزاس

نیکوس پولانزاس (به یونانی: Νίκος Πουλαντζάς‎؛ زاده ۲۱ سپتامبر ۱۹۳۶-درگذشته ۳ اکتبر ۱۹۷۹) فیلسوف و جامعه‌شناس مارکسیست یونانی-فرانسوی بود.

نیکوس پولانزاس Nicos Poulantzas
زادهٔ	۲۱ سپتامبر ۱۹۳۶ آتن، یونان
درگذشت	۳ اکتبر ۱۹۷۹ (۴۳ سال) پاریس، فرانسه
محل تحصیل	دانشکده حقوق، دانشگاه آتن (کارشناسی، ۱۹۵۷) دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ[1] دانشگاه هایدلبرگ[1] دانشگاه پاریس (دکترا، ۱۹۶۴)
دوره	فلسفه قرن بیستم ‏(en)‏
حیطه	فلسفه غرب
مکتب	فلسفه قاره‌ای، مارکسیسم غربی
محل کار	دانشگاه پاریس 8  ‏(en)‏
علایق اصلی	مارکسیسم ساختارگرا
ایده‌های چشمگیر	خودمختاری نسبی دولت از طبقه سرمایه
تأثیرگرفته از کارل مارکس، ژان-پل سارتر، لوئی آلتوسر، آنتونیو گرامشی، یوگنی پاشوکانیس، لئون تروتسکی، ولادیمیر لنین، اروکمونیسم  ‏(en)‏
تأثیرگذار بر گایاتری چاکراورتی اسپیواک، باب جسوپ، جان هالووی ‏(en)‏

پولانزاس، که ابتدا به لنینیسم گرایش داشت، بعدها به اروکمونیسم  ‏(en)‏ گروید و به همراه آلتوسر از چهره‌های اصلی مارکسیسم ساختارگرا گشت. مشاجرات او با رالف میلیبند بر سر ماهیت دولت سرمایه‌داری به صورت یکی از مباحث کلاسیک نظریه‌پردازی در این زمینه درآمده است.

لوئی آلتوسر، دوگانه «ساده» زیربنا – روبنا را به چالش می‌کشد. به عقیده وی روبناهای جامعه تنها اساس اقتصادی را بازتاب نمی‌کنند، بلکه از «استقلال نسبی» نیز برخوردارند و حتی در زمانی می‌توانند عامل مسلط گردند. به‌طور کلی پولانزاس کوشید، اندیشه‌های ساختگرایانه آلتوسر را در تحلیل طبقات اجتماعی و رابطه آن‌ها با دولت به کار بگیرد. اما چرخش‌های نظری محسوسی از نظریات آلتوسر در آثار او وجود دارد، به‌ویژه آثار متأخر مانند «دولت، سوسیالیسم و قدرت» که به «عمل و روابط نیروهای اجتماعی» توجه بیشتری دارد. درحالی که آلتوسر از همه بیشتر به خاطر نقد متون مارکسیستی شهرت دارد، پولانزاس بیشتر بر تحلیل جهان واقعی و قضایایی چون طبقه اجتماعی، دولت سرمایه‌داری و دیکتاتوری تأکید می‌ورزد.

شهرت او بیش‌تر به خاطر آثار او در مورد تئوری دولت است. اما، او همچنین آثاری در مورد تحلیل فاشیسم، تقسیم طبقات اجتماعی در دنیای معاصر و فروپاشی دیکتاتوری‌های اروپای جنوبی در دههٔ ۷۰ (حکومت فرانکو در اسپانیا، سالازار در پرتغال و پاپادوپولوس در یونان)، دارد.