نبرد سامرا (۱۷۳۳)

قبل از برکناری شاه طهماسب دوم توسط نادر، او دست به حمله به عثمانی زد که به شکست خودش انجامید؛ بنابراین مجبور به عقد قرار دادی با عثمانی شده و قفقاز و کرمانشاه را به آن‌ها واگذار کرد. در این زمان نادر سرگرم مبارزه با ابدالیان در هرات بود.

بدین ترتیب پس از برکناری وی، نادر به عثمانی حمله کرد و بغداد را با ۶۲٬۰۰۰ نفر به محاصره گرفت. پس از چندی توپال عثمان پاشا به کمک احمد پاشا (والی بغداد) آمده، در کرکوک با سپاهیان نادر وارد جنگ شد.

نادر شاه نیز ۱۲٬۰۰۰ نفر را به محاصره بغداد گذاشت و با ۵۰٬۰۰۰ نفر به کرکوک رفت.

توپال عثمان برجسته ترین و نیرومندترین حریف نادر در جنگ ها بود که شجاعت و تجربه اش با نادر برابری می کرد . شاید مقدر بود که نادر دریابد هیچ مردی شکست ناپذیر نیست . توپال در همان ابتدا توانایی خود را نشان داد . سپاهیان طلایه و نگهبانان قسمت عقبه سپاه توپال به فرمان او به هنگامی که در معرض دید دیده بانان نادر بودند نامنظم و با تظاهر به ضعف پیشروی می کردند ، اما به هنگام شب آرایش واقعی و تقویت شده به خود می گرفتند . نادر بخش بزرگی از سواره نظام خود را برای حمله به جناح چپ قوای عثمانی اعزام کرد اما نیروهای عثمانی که پرشمارتر از آنی بودند که نادر براساس گزارش ها گمان می کرد، با به کارگیری توپخانه آنان را عقب راندند .

تصمیم بعدی نادر شکست عثمانیان در یک حمله رودررو با شرکت ۵۰ هزار نفر از سربازانش بود . با این حمله شدید ، مرکز سپاه عثمانی مجبور به عقب نشینی تا نزدیکی اردوگاه خود شد و تعدادی از توپ های آنان هم به دست قوای نادر افتاد . در این لحظه فرار ۲ هزار نفر از سربازان کرد سپاه عثمانی توپال عثمان را در معرض شکست کامل قرار داد . اما ورود ۲۰ هزار نیروی ذخیره به فرمان وی باعث عقب رانده شدن ایرانیان و تصرف دوباره توپ ها گردید . نبرد با فراز و نشیب های متوالی برای طرفین تا حوالی ظهر ادامه یافت . هوشمندی توپال عثمان در موضع گیری سبب شده بود نیروهای عثمانی برای دسترسی به آب رودخانه دجله که پشت سرشان بود مشکلی نداشته باشند ، در حالی که ایرانیان با ادامه نبرد و تابش شدید آفتاب میان رودان به تشنگی و فرسایش مضاعفی دچار شدند که برای فرونشاندن آن منبع مناسبی در کار نبود . موضع گیری توپال عثمان امتیاز دیگری هم داشت : جهت وزش باد به سوی لشکریان نادر بود و گرد و خاک ناشی از آن دید ایرانیان را مختل کرد . سرانجام خیانت یکی از قبایل عرب متحد نادر در لحظات سرنوشت ساز نبرد ، باعث شد حتی نیروهای جنگ آزموده نادر در وضعیت وخیمی گرفتار شوند .

ورود سواره نظام ۱۲ هزار نفره نیرومند قبیله پشتون ابدالی ( احمد شاه درانی ، سردار بزرگ و سرسلسله درانیان از همین قبیله بود ) که نادر در لحظات سخت به آن پشتگرم بود نیز نتوانست صفوف مستحکم ینی چری های عثمانی را بشکافد و تنها بر هرج و مرج و حمام خونی که نبرد سامراء به آن تبدیل شده بود افزود .

نادر برای روحیه بخشیدن به نیروهایش که دم به دم تحت فشار شدید تری قرار می گرفتند شخصا وارد میدان نبرد شد و یکی از سواران عثمانی را با ضربت نیزه به زیر کشید ، اما خودش نیز در کشاکش نبرد از اسب سرنگون شد . پخش شدن شایعه مرگ نادر در میان سپاهیان خسته ایرانی فروپاشی سپاه نادری را کامل کرد . پس از ۹ ساعت درگیری شدید ، مقاومت سازمان یافته ایرانیان در هم شکست و به عقب نشینی بی نظم به سوی جنوب تبدیل شد . نادر برای اولین و آخرین بار در یک نبرد میدانی شکست خورده بود . دو سردار سپاهیانشان را با قدرتی وصف نشدنی رهبری کردند ، اما توپال عثمان با وجود تحمل تلفاتی هولناک توانست پیروزی قاطع و شکوهمندی به دست آورد .

نادر پس از عقب‌نشینی خود به همدان شروع به تجدید قوا کرد و در کمتر از دو ماه دوباره به عثمانی حمله کرد.

اینبار در نبرد آق دربند عثمانیان را به رهبری همان توپال عثمان پاشا شکست داد و او در نبرد کشته و سرش بالای نیزه رفت.

• Moghtader, Gholam-Hussein(2008). The Great Batlles of Nader Shah, Donyaye Ketab
• Axworthy, Michael(2009). The Sword of Persia: Nader Shah, from tribal warrior to conquering tyrant, I. B. Tauris
• Ghafouri, Ali(2008). History of Iran's wars: from the Medes to now, Etela'at Publishing