معروف و مجهول
در زبان فارسی کلاسیک، همچون فارسی میانه، علاوه بر مصوت‌های /uː/ و /iː/، که در عربی هم بود و به‌ترتیب با حروف واو و یاء نوشته می‌شد، دو مصوت /oː/ و /eː/ نیز وجود داشت که آن‌ها را نیز از این جهت که کشیده بودند، با این حروف می‌نوشتند. به «واو» و «یا»یِ نخست معروف و به «واو» و «یا»یِ دوم مجهول می‌گویند. در فارسی ایران تفاوتِ تلفظی میان «واو» معروف و «واو» مجهول، و «یا»یِ معروف و «یا»یِ مجهول، تحت تأثیر خط عربی از بین رفت و مجهول‌ها مانند معروف‌ها تلفظ می‌شوند. در فارسی افغانستان، تلفظ کلاسیکِ «واو» و «یا»یِ مجهول حفظ شده‌است. در فارسی تاجیکی، در بیشینهٔ کلمات، تفاوت در تلفظ معروف و مجهول حفظ شده‌است، گرچه با کیفیت و کمّیتی متفاوت با آنِ کلاسیک: «واو» معروف [u] یا [uː]، «یا»یِ معروف [iː] یا [i]، «واو» مجهول [ʉ]، و «یا»یِ مجهول [e] تلفظ می‌شود. در الفبای تاجیکی، «واو» معروف با у (لاتین: u)، «واو» مجهول با ӯ (لاتین: ū)، «یا»یِ معروف با и یا ӣ (لاتین: i یا ī)، و «یا»یِ مجهول با е یا є (لاتین: e) نوشته می‌شود.
در اشعار کلاسیک فارسی، «واو» و «یا»یِ معروف با «واو» و «یا»یِ مجهول هم‌قافیه نمی‌شده‌است.
| واژه | فارسی کلاسیک | فارسی افغانستان | فارسی ایران | فارسی تاجیکی | |
|---|---|---|---|---|---|
| واو معروف | دود | /duːd/ | /duːd/ | /duːd/ | /dud/ |
| واو مجهول | روز | /roːz/ | /roːz/ | /ruːz/ | /rʉz/ |
| یای معروف | شیر (خوردنی) | /ʃiːɾ/ | /ʃiːɾ/ | /ʃiːɾ/ | /ʃiɾ/ |
| گرمی (با یای نسبت) | /gaɾmiː/ | /gæɾmiː/ | /gæɾˈmiː/ | /gaɾmi/ | |
| یای مجهول | ریگ | /reːg/ | /reːg/ | /riːg/ | /reg/ |
| مردی (با یای نکره) | /maɾdeː/ | /mæɾdeː/ | /ˈmæɾdiː/ | /maɾde/ | |
منابع
- برجیان، حبیب (پاییز ۱۳۷۸). «ساختمان خط تاجیکی». نامهٔ فرهنگستان. ۹ (۱۳): صص۱۰۳–۱۱۶.
- وحید دستگردی، محمد (مهر ۱۳۰۷). «واو و یاء». ارمغان. ۹ (۷): صص۳۸۵–۳۹۴.
- MacKenzie, D. N. (1986). A Concise Pahlavi Dictionary. London: Oxford University Press. ISBN 0197135595.
- Perry, John (July 20, 2009). "Tajik ii. Tajik Persian". Encyclopædia Iranica. Retrieved February 20, 2013.