معافیت از سربازی در ایران

افرادی که دارای شرایطی خاص باشند، از طریق بنیاد ملی نخبگان می‌توانند دوره سربازی را با طی دوره آموزشی و انجام یک پروژه به جای مابقی دوره، به اتمام برسانند.[1]

دارندگان این نوع معافیت از آموزش، رزم مقدماتی ویا به‌طور کامل معاف هستند.[2]

ایرانیان مشمول خارج از ایران هم می‌توانند با حضور در نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج از این کشور در خواست معافیت پزشکی بدهند.[3]

قانون ایران مشمولان خدمت وظیفه عمومی را از نظر وضع مزاجی، استعداد جسمی و روانی به چهار دسته تقسیم کرده‌است:

1. کسانی که از نظر جسمی و روانی سالم و قادر به انجام خدمت هستند.
2. کسانی که به علت نقص عضو یا ابتلا به بیماری از سلامتی کامل برخوردار نبوده اما قادر به انجام خدمت در امور غیررزمی می‌باشند.
3. کسانی که به علت عدم رشد یا ابتلا به بیماری موقتاً قادر به انجام خدمت دوره ضرورت نیستند.
4. مشمولانی که به علت نقص عضو یا ابتلا به بیماری جسمی یا روانی به‌طور دائم قادر به انجام خدمت دوره ضرورت نیستند.[4]

معافیت کفالت به معافیتی گفته می‌شود که به دلیل سرپرستی از افراد خانواده به شخص مشمول داده می‌شود. معافیت کفالت در شرایط زیر داده می‌شود:

• پدر ۷۰ سال تمام و بالاتر
• پدر کمتر از ۷۰ سال که به تشخیص شورای پزشکی وظیفه عمومی نیازمند مراقبت باشد.
• مادر فاقد همسر (همسر مادر فوت شده یا از یکدیگر طلاق گرفته باشند) یا شوهر مادر (ناپدری مشمول) که بیش از ۷۰ سال سن داشته باشد یا به تشخیص شورای پزشکی وظیفه عمومی بیمار و نیازمند به مراقبت باشد.
• پدربزرگ (پدری یا مادری) فاقد فرزند پسر که بیش از ۷۰ سال سن داشته یا نیازمند مراقب به تشخیص شورای پزشکی وظیفه عمومی باشد.
• مادربزرگ (پدری یا مادری) فاقد همسر و فرزند پسراست.
• برادر بیش از ۱۸ سال فاقد همسر، فاقد فرزند سالم بالای ۱۸ سال و فاقد پدر، که به تشخیص شورای پزشکی نیازمند مراقبت باشد.
• خواهر بیمار بیش از ۱۸ سال فاقد پدر، همسر و فرزند که نیازمند مراقبت به تشخیص شورای پزشکی وظیفه عمومی است.
• خواهر مجرد ازدواج نکرده، فاقد پدر دارای سن ۱۸ تا ۲۴ سال تمام باشد.
• خواهر و برادر صغیر که فاقد پدر باشند.

برای احراز شرایط معافیت کفالت علاوه بر موارد فوق، داشتن سه شرط ذیل برای کلیه متقاضیان معافیت کفالت الزامی است:[8]

• فرد به سن مشمولیت رسیده باشد.
• مشمول فاقد غیبت باشد.
• مشمول یگانه مراقب و نگهدارنده از شخص مکفول (پدر، مادر، خواهر، برادر، پدربزرگ، مادربزرگ) باشد و در صورتی‌که مشمول دارای برادر بالای ۱۸ سال دیگری نیز باشد، در صورتی واجد شرایط معافیت کفالت است که بنا به تشخیص شورای پزشکی وظیفه عمومی آن برادر قادر به سرپرستی و مراقبت از شخص مکفول نباشد.

در معافیت کفالت جد و جده، پدربزرگ و مادربزرگ باید فاقد نوه ذکور بالای ۱۸ سال سالم دیگری باشند و در معافیتهایی که نداشتن پدر شرط است مانند کفالت خواهر و برادر صغیر و امثالهم چنانچه پدر با رای مراجع قضایی زندانی بوده و حداقل یکسال از حبس قطعی وی باقی‌مانده باشد نیز مشمولان می‌توانند در صورت دارا بودن شرایط تقاضای کفالت کند.[9]

معافیت تحصیلی جزو معافیت‌های موقت است، به این معنی که دانش‌آموزان و دانشجویان تا زمانی که تحصیل می‌کنند از خدمت معاف هستند.[10]

معافیت تحصیلی به دو روش وجود دارد:

۱. معافیت تحصیلی دانشجویان انصرافی:[11]

فرایند بازگشت به تحصیل مشمولان انصرافی از دانشگاه‌ها به شرط:

1. کمیسیون موارد خاص استان یا دانشگاه با اعاده تحصیل آنها موافقت نموده باشد.
2. به خدمت دوره ضرورت اعزام نشده باشد(مشغول به انجام خدمت سربازی نباشد).
3. عدم قرار گرفتن در سنوات ارفاقی به عبارتی در سنوات اولیه انصراف، اخراج، ترک تحصیل شده باشند.
4. عدم گذشت بیش از یکسال از تاریخ انصراف، اخراج، ترک تحصیل.
5. امکان فراغت از تحصیل در سنوات مجاز تحصیلی وجود داشته باشد.

۲. معافیت تحصیلی دانش آموزان:[12]

فرایند اخذ معافیت تحصیلی دانش آموزان:

• ۱) از اول ماه ورود به ۱۹ سالگی، ارائه درخواست معافیت تحصیلی به مراکز خدمات الکترونیک انتظامی (پلیس +۱۰).
• ۲) صدور معافیت تحصیلی دانش آموزان با سقف سنوات تحصیلی حداکثر تا ۲۰ سالگی تمام.
• ۳) ارائه معافیت تحصیلی به واحد آموزشی، در صورت انتقال مشمول به واحد آموزشی شهر دیگر:
• ۴) ارائه درخواست ثبت انتقال معافیت تحصیلی از واحد آموزشی ثانویه به مرکز خدمات الکترونیک انتظامی (پلیس +۱۰).
• ۵) صدور معافیت تحصیلی جدید و ارائه آن به محل تحصیل جدید. پس از فراغت از تحصیل، ترک تحصیل، اخراج یا انصراف از تحصیل.
• ۶) ارائه فرم تکمیل شده آخرین وضعیت مشمولان دانش آموز به مراکز خدمات الکترونیک انتظامی (پلیس +10) .
  

این نوع معافیت از اول فروردین ۱۳۹۱ متوقف شد.

طبق قانون «هر فرد ذکوری که ۵۰ سال تمام داشته باشد برابر قانون از اعزام به خدمت سربازی معاف است و شناسنامه فرد به منزله کارت پایان خدمت محسوب می‌شود.»[2]

در راستای اجرای سیاست‌های فرماندهی کل قوا در خصوص افزایش جمعیت به ازای هر فرزند، ۳ ماه از مدت خدمت سربازی کم می‌شود.

• آیین‌نامه معافیت پزشکی مشمولان خدمت وظیفه عمومی