مصلای پایین خیابان

مصلی مشهد به فاصلهٔ یک کیلومتر از ضلع شرقی پایین خیابان و در حاشیهٔ بلوار مصلی قرار دارد. در قرن‌های گذشته، از نظر موقعیت مکانی در جایی بوده که برای مسافران و زائران که از بیرون حصار شهر به سوی دروازهٔ پایین خیابان می‌آمدند، جلب توجه می‌کرده‌است.[2]

این بنا شامل ایوانی بلند و در ایوانچه منتهی به فضاهای چهارضلعی در طرفین با وضعیتی متقارن است که ایوان آن به سمت قبله و بر روی فضاهای مربع یا رواق گنبدهایی با خیز کم ساخته شده‌است.

تنها محراب مصلی در دیوار انتهای ایوان قرار دارد.

آن‌گونه که بر محیط پیرامون ایوان در کتیبه‌ای به خط ثلث و به شیوهٔ معرق نگاشته شده، این بنا در سال ۱۰۸۷ قمری هم‌زمان با حکومت شاه سلطان سلیمان صفوی به همت حاجی ملک و معماری حاجی شجاع بنّای اصفهانی و به دستور نواب عالی مقام ابوصالح ساخته شده‌است.

نمای بیرونی مصلی نیز دارای کاشی‌های معرق عصر صفوی است و در برخی از نقاط آن به ویژه در بدنهٔ فضای درونی، تزئینات گچ‌کاری و مقرنس‌کاری به چشم می‌خورد. از هنرهای دیگری که در این بنا به چشم می‌خورد می‌توان درودگری را نام بردو

هم‌چنین بر روی تزئینات بنا و به کمک تطبیق بخش‌های اندک باقی‌مانده از عناصر تزئینی طاق ایوان، نقش‌های بسیار ظریف و پیچیده‌ای به دست آمده که در برخی قسمت‌ها با نقوش اسلیمی آراسته شده‌است. این طرح یک شمسهٔ بزرگ مرکزی را دربر می‌گیرد که در تیزهٔ ایوان جای دارد و دو شمسه نیز در طرفین طاق و شمسه‌هایی هم در پاکار ایوان دیده می‌شود. خطوط بسیار دیگری نیز که به طرح‌های گره در دوران اسلامی مربوط می‌شود وجود دارد که بخشی از آن‌ها در حملهٔ روس‌ها به مشهد تخریب شده‌است.

در سفرنامهٔ رکن‌الدوله به سال ۱۲۹۹ نیز به‌آبادی‌های پیرامون مصلی پایین خیابان مشهد اشاره شده‌است.[2]

• فهرست آثار ملی ایران
• سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری